TẠP CHÍ XÃ HỘI

Sau hơn một năm ít nhiều bị ảnh hưởng vì tác động của phong trào đấu tranh Áo Vàng và các cuộc đình công, biểu tình chống cải cách chế độ hưu trí, cùng với ngành du lịch, các Grands Magasins - khu mua sắm hàng hiệu tại Paris - như Galeries Lafayette, Le Printemps, Le Bon Marché … lại “lâm nạn” virus corona Covid-19. Theo báo Le Monde ngày 12/02/2020, nước Pháp trong năm 2018 đón 2,4 triệu du khách Trung Quốc và thu về tổng cộng 4 tỉ euro. Khách Trung Quốc dù chỉ chiếm 2,5% tổng số du khách nước ngoài, nhưng lại mang đến 7% doanh thu cho ngành du lịch Pháp. Du khách Trung Quốc là nhóm khách chi tiêu mua sắm « mạnh tay » bậc nhất khi du lịch tại Pháp. Tuần báo L’Express ngày 07/02 trích dẫn Ủy ban du lịch vùng Paris, theo đó 26% số tiền khách Trung Quốc chi tiêu trong kỳ du lịch tại Pháp là để mua sắm. Còn tính riêng tại vùng Paris, theo Phòng Thương Mại Paris và vùng phụ cận, năm 2018, du khách Trung Quốc đã chi 265 triệu euro để mua sắm các mặt hàng thời trang, túi xách, nước hoa và đồ lưu niệm. Paris được nhiều du khách Trung Quốc - « tín đồ shopping » coi là « thiên đường mua sắm hàng hiệu ». Và theo công ty Planet chuyên về miễn thuế hàng, 57,9% hàng du khách Trung Quốc làm thủ tục miễn thuế là sản phẩm mua tại các Grands Magasins. Tuy nhiên, dịch bệnh viêm đường hô hấp cấp do Covid-19 đã bất ngờ khiến khách Trung Quốc « biến mất » tại các Grands Magasins. Vì dịch bệnh bùng phát và hoành hành dữ dội tại Trung Quốc, chính quyền Tập Cận Bình ra lệnh cấm người dân đi du lịch nước ngoài theo nhóm. Paris và vùng phụ cận, điểm đến vốn thu hút đến hơn 80% du khách Trung Quốc đến Pháp, và cũng là điểm đến được người Trung Quốc đặc biệt ưa chuộng tại châu Âu, nay lại mất nguồn khách tới từ Trung Quốc, khiến ngành du lịch nói chung và ngành hàng cao cấp bị ảnh hưởng. Tác hại của Covid-19 còn « tệ » hơn Áo Vàng và nạn đình công ? Chị Lê Nguyễn Thị Lan, một hướng dẫn viên du lịch có rất nhiều kinh nghiệm đưa khách Việt Nam đi mua sắm hàng hiệu ở những cửa hàng cao cấp như Galeries Lafayette ở trung tâm Paris, nơi nổi tiếng thu hút đông du khách Trung Quốc, đã nhận thấy rõ sự khác biệt về lượng du khách trước và sau khi Trung Quốc công bố dịch bệnh. Mỗi tuần trung bình hai lần đưa khách du lịch Việt Nam đi mua sắm, theo quan sát của chị Lan, hậu quả của dịch bệnh corona đối với các khu có các cửa hàng cao cấp, nổi tiếng, còn nghiêm trọng hơn cả tác động của các cuộc biểu tình và đình công trong thời gian qua, vốn làm chao đảo nước Pháp . Trả lời phỏng vấn của RFI Tiếng Việt, chị Lan so sánh : « Từ tháng 11/2018 là bắt đầu có phong trào biểu tình Áo Vàng, đến tháng 12/2019 thì có phong trào bãi công đòi quyền hưu trí ở Pháp kéo dài hơn 1 tháng và đến nay là dịch virus corona, trong ba đợt đỉnh điểm đó thì tôi thấy là dịch corona là ảnh hưởng lớn nhất đến công việc kinh doanh và doanh thu của các nhãn mác hàng hiệu. Vì đối với phong trào Áo Vàng thì họ vẫn có những quy định nhất định là chỉ được làm ở khu phố này, tụ điểm này, chứ không phải tràn lan hết tất cả Paris, khách du lịch người ta vẫn có thể đến được và những trung tâm mua sắm như Galeries Lafayette, Le Printemps không bị ảnh hưởng gì, chỉ có trên đại lộ Champs-Elysées thì có bị ảnh hưởng. Nhưng lúc đấy thì người ta được báo trước rồi, họ sẽ không đến những khu đấy. Còn về đình công tàu xe, đối với khách du lịch thì thực ra không ảnh hưởng lắm, vì thường khách du lịch họ đi xe riêng, hay có xe khách to đưa đi, nên tại các khu mua sắm như Galeries Lafayette, Le Printemps, tôi thấy vẫn đông đúc, vẫn phải xếp hàng từ sớm, từ lúc cửa hàng chưa mở cửa. Nhưng mà virus corona thì thực sự là khủng hoảng, bởi vì gần như khách du lịch Trung Quốc không được nhập cảnh rồi thì sẽ không thể nào mà đến mà xếp hàng hay chờ đợi mua đồ ở các trung tâm mua sắm như vậy được nữa. Tôi thấy là đợt dịch bệnh này thực sự là khủng hoảng, gây ảnh hưởng rất lớn. » Điều chị Lan chia sẻ cũng được nhiều nhân viên bán hàng tại Galeries Lafayette công nhận. Chiều ngày thứ Hai 17/02/2020, phóng viên RFI Tiếng Việt có mặt tại nơi đây và nhận thấy rõ ràng khu mua sắm hàng cao cấp này hầu như không có du khách người Hoa, vắng vẻ so với trước đây. Không còn cảnh du khách Trung Quốc xếp hàng dài Không còn cảnh nườm nượp du khách Trung Quốc nhộn nhịp ra vào mua sắm, với những túi to, túi nhỏ đầy hàng hiệu trên tay. Cũng không còn cảnh khách hàng, đa phần là người Hoa, xếp hàng dài dằng dặc bên ngoài cửa hàng hiệu Louis Vuitton, Chanel, Dior … chờ đến lượt được mời vào mua hàng. Trung tâm mua sắm chỉ còn lác đác khách, và cũng rất ít khách người châu Á. Một nhân viên bán hàng người Trung Quốc tại một quầy hàng thời trang cho biết, trước đây, mỗi ngày thường bán được khoảng 25 sản phẩm cho du khách Trung Quốc thì nay cả ngày nhiều lắm cũng chỉ bán được 1-2 sản phẩm : « Vâng, đúng là như vậy. Kể từ khi có virus corona, ngày càng có ít khách hàng vào trung tâm mua sắm Galeries Lafayette, quầy hàng chúng tôi cũng vắng khách. Doanh thu của chúng tôi giảm so với năm ngoái, bởi vì khách hàng chính của chúng tôi là người Trung Quốc. Bây giờ ngày càng ít khách Trung Quốc đến Pháp, nên doanh thu của chúng tôi sụt giảm, điều này tác động thực sự đến quầy hàng của chúng tôi. Cửa hàng nào cũng mất khách, chắc chắn là như vậy, ở Galeries Lafayette cũng thế. Tôi nghĩ là doanh thu của Galeries Lafayette giảm nhiều, bởi vì trong những năm qua, nhờ du khách Trung Quốc, chúng tôi có doanh thu cao. Bây giờ thì chúng tôi chỉ nói về thời tiết, chẳng có ai đến mua sắm ở cửa hàng Lafayette nữa, buổi sáng, buổi tối, cả ngày đều như vậy. Hôm nay thì có khá hơn một chút. Tuần trước thì thật là kinh khủng, mỗi ngày chúng tôi chỉ bán được 1-2 sản phẩm là tối đa. Hôm nay thì đỡ hơn tuần trước một chút, bởi vì có du khách tới từ các nước khác. Tuần trước thì đúng là khủng khiếp thật. Tôi nghĩ là trong một vài tuần tới thì du khách Trung Quốc vẫn chưa trở lại đâu, chưa thể được, bởi vì tình hình virus vẫn còn nghiêm trọng, nhưng tôi tin rằng trong một vài tháng nữa, đến tháng 5, tháng 6 thì có thể ». Quá sớm để đánh giá thiệt hại ? Qua trao đổi, một số nhân viên bán hàng của nhiều nhãn mác nhau đều trả lời nói  : « Chị thấy đấy, Lafayette còn mấy khách đâu, đợt này hầu như chẳng có khách hàng Trung Quốc nào đến nữa đâu ». Tuy nhiên, vì nhiều lý do, sợ ảnh hưởng tới uy tín của nhãn hàng và của Galeries Lafayette, họ đều tránh, không muốn trả lời phỏng vấn chính thức.Báo Le Parisien ngày 13/02 trích dẫn một chuyên gia về thương mại Paris : « Dù có thế nào thì cũng không một ai muốn công bố các số liệu đang tụt giảm ». Còn bà Alexandra van Weddingen, giám đốc truyền thông của trung tâm mua sắm Galeries Lafayette tuyên bố : « Chúng tôi sẽ không trao đổi về chủ đề này ». Vì thế, hiện nay, chưa thể có những thẩm định chính thức về thiệt hại trong lĩnh vực hàng hiệu tại Pháp trong giai đoạn dịch bệnh Covid-19. Các chuyên gia về thương mại và du lịch cũng chưa có một nghiên cứu chính thức nào. Bà Elisabeth Ponsolle des Portes, một đại diện của Comité Colbert, hiệp hội tập trung hơn 80 thương hiệu cao cấp của Pháp, nhận định : « Hiện giờ vẫn còn quá sớm để biết tác động đối với lĩnh vực hàng cao cấp ». Tuy nhiên, bà cũng cho biết người Trung Quốc chiếm tới 25% khách hàng của các doanh nghiệp thành viên của hiệp hội Colbert. Chị Lan, người thường xuyên đưa khách đến khu mua sắm hàng hiệu Lafayette, giải thích thêm : « Tôi đã làm công việc này được gần 5 năm rồi. Tôi hay đưa mọi người đến khu mua sắm Galeries Lafayette. Hầu như tất cả mọi người đều biết khu vực đó, bởi vì trong Galeries Lafayette thì tập trung nhiều cửa hàng hàng hiệu, nhiều mác lớn như Louis Vuitton, Chanel Dior. Mọi người vào đấy thì có thể tiện đi mua được các mác trong cùng một chỗ luôn, mà không phải đi rải rác các cửa hàng. Chính vì thế, thường trong Galeries Lafayette rất là đông. Galeries Lafayette có những discount (giảm giá) rất là tốt cho khách hàng, chính vì thế Galerie La Fayette thu hút được rất nhiều khách hàng đến mua sắm. Mọi khi khách du lịch rất đông, và hầu như tất cả các cửa hàng đều quá tải về số lượng khách hàng, và khách phải xếp hàng rất đông ở các cửa hàng bên ngoài. Galeries Lafayette thường mở cửa từ 9h30 sáng, nhưng thường khách xếp hàng vào mua có thể đến từ 8h30, 9h. Họ đứng sẵn ngoài cửa, từ trước khi cửa hàng mở cửa. Khi cửa hàng mở cửa là họ ào vào luôn, và điểm thu hút lớn nhất là Louis Vuitton. Tất cả hầu như chạy ào vào đứng để làm sao xếp hàng mua được sớm nhất. Mọi người thường hay nói là người châu Á giàu, nhiều tiền, mới xếp hàng mua được, nhưng đó là thời gian trước, bây giờ tôi đưa khách đi thì thấy lượng khách giảm đi rất nhiều. Tìm hiểu ra thì thấy đó là do dịch bệnh virus corona vừa rồi, và lúc đấy mới có thể kiểm chứng một điều là trước đây gần như 70% khách hàng xếp hàng trước các cửa hàng là người Trung Quốc, chứ không phải là người châu Á nói chung. Đến bây giờ thì gần như các cửa hàng không phải xếp hàng nữa, mọi người đến là có thể vào để mua được luôn. Chính vì thế, tôi thấy là dịch bệnh virus corona đợt này ảnh hưởng khá lớn đến việc kinh doanh và doanh thu của tất cả các nhãn mác hàng hiệu đặc biệt là Louis Vuitton. » Vận rủi của người này lại đôi khi lại là cái may của người khác Chị Lan có đông khách du lịch có nhu cầu mua túi Louis Vuitton. Chị cho biết là việc vắng khách Trung Quốc khiến công việc của chị và việc mua sắm của khách Việt Nam thuận lợi, nhanh chóng, dễ dàng hơn rất nhiều, nhưng không khí trong trung tâm mua sắm thì rất trầm lắng : « Louis Vuitton có lượng túi bán ra cho khách hàng có một sự hạn chế nhất định và giá cả nói chung so với Chanel, Dior thì Louis Vuitton là một hãng mác có thể nói là giá cả vừa phải nhất, chính vì vậy có thể thu hút được nhiều khách muốn có những cái túi hot. Tôi chụp được những bức ảnh từ trước khi có dịch bệnh này, khách có thể xếp hàng rất đông, dài, có nhiều khách sẵn sàng chờ trước cửa hàng 1, 2 thậm chí là 3 tiếng đồng hồ để vào mua, nhưng mà bây giờ, nếu mà có xếp hàng thì cũng chỉ 1, 2, vài ba người. Còn thường mấy ngày gần đây tôi đi thì thấy không có khách xếp hàng ở đấy nữa. Thời gian này tôi thấy dễ dàng hơn cho công việc của mình, tôi có thể đưa khách đi mà mọi người không phải chen chúc nhau, không phải xếp hàng, chờ đợi lâu, nhưng mà thực sự là trong Galeries Lafayette thì bây giờ không khí rất là buồn tẻ, bởi vì không còn đông đúc nhộn nhịp như trước đây nữa ».

Đầu tháng 2/2020, dịch Covid-19 từ Vũ Hán, Trung Quốc, gây lo ngại lớn tại Việt Nam. Xã Sơn Lôi, tỉnh Vĩnh Phúc, với nhiều người nhiễm virus trở về từ Vũ Hán, truyền sang người khác, trở thành một ''ổ dịch''. Ngày 13/02, chính quyền phong tỏa Sơn Lôi để chống dịch. Nhiều người cảnh báo, nếu làm sai cách, việc phong tỏa toàn bộ một khu vực dân cư lớn sẽ lợi bất cập hại. Cho đến nay, thông tin về diễn biến của cuộc phòng chống dịch bệnh tại xã Sơn Lôi, hơn 10.000 dân, gần như hoàn toàn do các kênh truyền thông của Nhà nước loan tải. Nếu như chính quyền thường xuyên đưa ra các thông điệp cho thấy tình hình chống dịch tại Sơn Lôi diễn biến tích cực, một số thông tin tại chỗ cho thấy không hẳn đã như vậy (nhiều người dân Sơn Lôi không dám lên tiếng trên công luận để thông tin về dịch bệnh, do lo ngại bị chính quyền trừng phạt. Tại Việt Nam, dư luận chú ý đến việc hai người dùng Facebook bị chính quyền phạt tiền khi đăng tải thông tin về Covid-19, với cáo buộc xuyên tạc sự thực). Bên cạnh các thiếu thốn về phương tiện vệ sinh phòng hộ, điểm đáng chú ý là nỗi lo khá phổ biến trong dân chúng, vì thiếu thông tin, đặc biệt về tình trạng các thân nhân, đang sống cách ly xa gia đình, tình trạng một số người ''tâm lý yếu'' hoảng sợ khi bị cưỡng chế cách ly. Việc thiếu sự chuẩn bị tâm lý và kỹ năng phòng dịch cho người dân, trước một đợt phong tỏa kéo dài, đặt người dân vào thế thụ động, lo lắng, hoang mang, khiến đợt phong tỏa phòng dịch có thể dễ dàng mất đi hiệu quả mong muốn, nhất là trong bối cảnh nỗi ám ảnh do virus đè nặng, không khí kỳ thị dân cư vùng bị dịch khá phổ biến ở nhiều nơi. Trong việc phòng chống dịch Covid-19, đang trong diễn biến khó lường, chính quyền Việt Nam dường như đã không chú ý đúng mức đến mức độ nguy hiểm của ''virus vô hình của nỗi sợ'', đang trở thành mối đe dọa không thể coi nhẹ. Nguồn gốc ''ổ dịch'' Trở lại với ổ dịch tại xã Sơn Lôi, huyện Bình Xuyên, tỉnh Vĩnh Phúc. Đây là nơi có nữ công nhân Nguyễn Thị D., từ Vũ Hán (Wuhan), trở về Sơn Lôi, ngày 17/01, tức khoảng một tuần trước khi thành phố bị phong tỏa. Ngày 25/01, chị Nguyễn Thị D. đã tới Viện Vệ Sinh Dịch Tễ Trung Ương lấy mẫu. Ngày 30/01, kết quả xét nghiệm cho thấy chị bị nhiễm Covid-19. Nữ công nhân Nguyễn Thị D. là một trong ba người Việt Nam đầu tiên nhiễm virus corona mới, và là người để virus truyền trực tiếp sang 5 người khác. Một bé gái 3 tháng tuổi bị nhiễm virus từ một trong 5 người nói trên. Chị D. là một trong 8 công nhân được cử sang Vũ Hán tập huấn. Trong số họ tổng cộng 5 người bị nhiễm virus. Tất cả đều trú quán tại tỉnh Vĩnh Phúc. Vĩnh Phúc trở thành địa phương có đông người nhiễm virus corona nhất trên cả nước (chiếm 11 trên 16 ca). Ngày 12/02, chính quyền tỉnh Vĩnh Phúc quyết định phong tỏa xã Sơn Lôi. Cuộc phong tỏa bắt đầu ngay ngày hôm sau, 13/02. Thời gian dự kiến kéo dài 20 ngày. Diễn biến ''chống dịch'' theo truyền thông Nhà nước Theo thông tin từ phía chính quyền, Vĩnh Phúc đã áp dụng các biện pháp khẩn cấp về phòng chống dịch theo quy định của Luật Phòng chống bệnh truyền nhiễm, tiến hành khoanh vùng, cách ly khu vực có dịch tại xã Sơn Lôi, nơi có nhiều ca mắc nhất trên địa bàn huyện Bình Xuyên, cũng như tỉnh Vĩnh Phúc. Xã Sơn Lôi thành lập 12 chốt tại các trục đường chính, còn tại các tuyến đường nhỏ, trong các cánh đồng đều có lực lượng tuần tra an ninh 24/24. Đồng thời, ''phun khử trùng, tiêu độc, huy động tối đa lực lượng kiểm soát tình hình sức khỏe của người dân''. Bộ Y Tế đã cử 2 đội công tác đặc biệt trực 24/24 ở Bình Xuyên, hỗ trợ tại chỗ công tác giám sát dịch, cũng như điều trị cho bệnh nhân. Mỗi người dân có bảng theo dõi sức khỏe sát sao. Mỗi ngày cán bộ đến 2 lần, đến theo dõi xem có ốm, sốt ho, gai người... cặp nhiệt độ sáng chiều. Trong cuộc họp báo chiều 14/2, chủ tịch UBND huyện Bình Xuyên cho biết chính quyền đã dự đoán đợt phong tỏa chắc chắn sẽ có những tác động không nhỏ đến đời sống người dân, đồng thời khẳng định ''đảm bảo đủ nước rửa tay, khẩu trang, không có việc lên mạng kêu gọi hỗ trợ". Tỉnh Vĩnh Phúc cũng cho biết tập trung các nguồn lực để hỗ trợ người dân trong vùng cách ly, về nhu yếu phẩm. Thiếu phương tiện, thiếu thông tin về thân nhân Xã Sơn Lôi có khoảng 1.400 người theo Công Giáo. Linh mục Phanxicô Xaviê Nguyễn Đức Đại, phụ trách giáo xứ Hữu Bằng, từ ít ngày gần đây, được chính quyền cho phép đưa một số trang bị vệ sinh, phòng hộ vào cho những người Công Giáo trong vùng dịch. Linh mục Nguyễn Đức Đại cho biết một số nét chính về đời sống giáo dân tại Sơn Lôi. Ngoài vấn đề trang bị vệ sinh, phòng dịch, ông đặc biệt lo ngại về tâm trạng của bà con giáo dân. Trả lời RFI hôm 17/02, Cha Nguyễn Đức Đại cho biết: ''Những người Công Giáo chưa ai xét nghiệm bị dương tính. Ăn thì người ta vẫn có cái ăn, đời sống thì không ngại lắm. (Điểm đáng lo là) họ không thấy sự nguy hiểm của nó, nhiều lúc họ coi rất bình thường. Mình cũng đề nghị chính quyền cấp cho họ khẩu trang, cũng như thiết bị y tế, như nước rửa, sát trùng. Nhưng đến ngày hôm nay, nhưng cũng chỉ mới phát lẻ tẻ, không đáng kể… Một số người đi làm ở các nơi khác bị đuổi việc, bắt tập trung về thôn của mình. Một số người tâm lý hơi yêu yếu, tâm lý có hơi hoảng loạn. Những người ở trong đó cũng theo dõi thôi, nhưng có biết những người đang cách ly ở đâu đâu, tình trạng như thế nào đâu. Cứ theo dõi xem có ai không, sợ nhỡ người nhà mình. Chỉ có đọc kinh cầu nguyện thôi''. Vị cha xứ cũng cho biết tình hình đang từng bước được cải thiện, trước hết với việc một linh mục, cha Hoàng Trọng Hữu, được phép vào trong vùng dịch, để hỗ trợ người dân tại chỗ. Về nguyên nhân dẫn đến tình trạng bệnh dịch phát triển nặng thêm trong thời kỳ đầu, linh mục Nguyễn Đức Đại nhận xét là những người có nguy cơ bị nhiễm virus đã không được chuẩn bị tâm lý để thực hiện tốt việc tự cách ly, nhằm bảo vệ cộng đồng. Cha Nguyễn Đức Đại: ''Nếu ngay từ lúc đầu, nếu mình làm tốt, thì nó không bùng ra như thế, nhưng làm không chặt lắm. Chúng tôi được biết là những người đó (có nguy cơ nhiễm virus) về, nhưng họ vẫn sinh hoạt bình thường. Họ vẫn ăn uống, hát karaoke, rồi đi lại bình thường. Sau khi đã xác định họ dương tính với virus, thì còn mấy người khác trong gia đình, bảo cách ly, chỉ cách ly tại nhà thôi, nhưng họ không chịu. Họ vẫn đi làm, coi sóc con cháu… Mình đã không có biện pháp làm cho tốt hơn, cũng không hỗ trợ họ nên chính vì thế bị ảnh hưởng thêm''. Cần ''giám sát độc lập'' Về tình hình phòng chống dịch tại Sơn Lôi, với biện pháp phong tỏa toàn bộ xã, trả lời RFI, Bác sĩ Trần Tuấn, tiến sĩ y tế cộng đồng, cho biết nhận xét chung của ông: ''Tôi có theo dõi ở Sơn Lôi, thấy rằng dường như quyết tâm của chính quyền là cao, nhưng sự phối hợp đồng bộ giữa chính quyền với bên y tế, để bảo đảm triển khai để người thực hiện đúng các nguyên tắc của bên y tế cộng đồng đưa ra, thì tôi cho rằng việc thực thi này, có lẽ là lần đầu tiên họ làm, cho nên chưa có kinh nghiệm. Phần giáo dục cho dân, cung cấp kiến thức cụ thể cho dân, các bước cụ thể cho mỗi cá nhân hiểu và thực thi trách nhiệm cá nhân, thì trong những ngày đầu chưa đảm bảo. Điểm thứ hai nữa là cần phải có bộ phận giám sát đánh giá độc lập, tham gia vào để bảo đảm thực thi, bảo đảm tính thực tế của kế hoạch này. Việc giám sát này chúng tôi nghĩ rằng cần phải có một bộ phận thực sự khoa học, độc lập với bộ phận đang triển khai, của địa phương. Nếu có thể được, thì đấy phải là các tổ chức chuyên đánh giá về y tế cộng đồng, thì đến cuối đợt chúng ta có thể có những số liệu, thông tin để đúc rút kinh nghiệm, để đánh giá hiệu quả thực sự của nó. Để rồi áp dụng ngay cho giai đoạn tiếp theo''. (Theo quy định của chính phủ Việt Nam, Tiểu ban giám sát thuộc Ban chỉ đạo chống dịchcó hai nhiệm vụ, theo dõi diễn biến dịch và tổ chức thực hiện phòng chống dịch. Chức năng ''giám sát'' ở đây hoàn toàn không liên quan đến hoạt động ''giám sát'', theo đề nghị của Bác sĩ Trần Tuấn). Vai trò người dân bị coi thường: Bài học Vũ Hán Bác sĩ Trần Tuấn đặc biệt lưu ý đến Bài học Vũ Hán, với việc chính quyền Trung Quốc đã không xem người dân như các chủ thể chủ động, tích cực, là ''tuyến đầu'' trong việc phòng chống dịch. Bài học thất bại của Vũ Hán, nếu không được rút ra đầy đủ có thể lặp lại tại những nơi khác, cụ thể như Việt Nam. Bác sĩ Trần Tuấn: ''Phải nói đây là một virus có tính lây nhiễm cao, nhưng độc lực vào loại trung bình, trong các virus gây viêm nhiễm đường hô hấp. Nếu như tính lây nhiễm cao, độc lập trung bình thôi, thì các biện pháp, các kinh nghiệm trong phòng chống dịch chúng ta đã có. Từ các virus có vắc xin hoặc chưa, thì về nguyên tắc, chúng ta có đủ kinh nghiệm khoa học và kinh nghiệm để kiểm soát tốt vụ dịch này, không để lây lan mạnh được. Nhưng tại Vũ Hán, vì sao tình trạng lại xảy ra nặng nề như vậy, đặc biệt là số người chết, người mắc lại tăng rất nhanh sau khi biện pháp cô lập, cách ly thành phố đã được thực hiện. Đọc thêm : Để dịch virus corona vượt tầm kiểm soát: Tội chính của Bắc Kinh là giấu thông tin? Chúng tôi thấy, khi chính quyền Trung Quốc tổ chức phòng chống dịch này, thì dường như họ lại xem dường như người dân như là một đối tượng chỉ có tuân thủ và thi hành những gì mà bên hệ thống Nhà nước đưa ra, chứ không xem người dân là một chủ thể tích cực, có tính chủ động. Chúng tôi xem là bản thân các chủ thể là phòng tuyến đầu, họ có thể tự bảo vệ mình bằng các kiến thức để khỏi bị lây nhiễm, hoặc khỏi gây lây nhiễm cho người khác, nếu đã nhiễm bệnh. Và điều thứ ba cần chú ý, là trong trường hợp dịch bệnh không có thuốc đặc trị, không có vắc xin, thì chính khả năng tự miễn dịch của mỗi cá nhân, nếu được nâng cao, nếu được bảo vệ thì là một yếu tố tích cực nhất. Họ mới là điểm chính trong cuộc chiến đánh bại con virus, khi virus đã xâm nhập cơ thể. Hỗ trợ của y tế chỉ trong trường hợp cấp thiết, ví dụ như các trường hợp nặng. Còn không tất cả các biện pháp ăn uống, sinh hoạt (tập luyện thể chất), đặc biệt về tâm lý là người dân hoàn toàn có thể làm được. Nếu hiểu được như vậy, thì chúng ta sẽ tránh được đường lối can thiệp mang tính bất ngờ, đột ngột, xáo trộn cuộc sống của người dân, trong khi chưa chuẩn bị được tinh thần, và kiến thức của người dân, đối phó với dịch''. Để ''virus của nỗi sợ'' lan tràn: WHO ở đâu ? Để chống dịch virus Covid-19, có thể dựng các hàng rào hữu hình để phong tỏa cả một xã, một thành phố, nhưng biện pháp quyết liệt này rất có thể sẽ lợi bất cấp hại, nếu tình hình phòng chống bệnh dịch không dựa trên các nghiên cứu cụ thể, và nỗi sợ vô hình tác hại nặng nề đến tâm lý người dân, rất có thể còn nguy hại hơn cả chính con virus (nhà hoạt động xã hội Nguyễn Lân Thắng trong một chia sẻ với chúng tôi cho biết hai gánh nặng tâm lý khác là tâm trạng không tin tưởng vào hành xử của chính quyền trong một bộ phận người dân, cùng với nạn tin giả tràn lan). Trong bài trả lời phỏng vấn RFI, Bác sĩ Trần Tuấn nhấn mạnh đến việc Tổ Chức Y Tế Thế Giới (WHO) đã không thực hiện đúng vai trò của một định chế y tế quốc tế, có khả năng tiến hành nghiên cứu dịch tễ tại các khu vực có nguy cơ cao (cũng như tại Trung Quốc), WHO có xu hướng ''đồng nhất'' dịch bệnh Covid-19, trên phần còn lại của thế giới, với tình hình dịch bệnh đã trở thành đại dịch tại Trung Quốc, bùng phát do cách quản lý không minh bạch của chính quyền nước này. Bác sĩ Trần Tuấn: ''Truyền thông quốc tế gắn nối một cách quá mức diễn biến dịch bệnh ở Trung Quốc với nguy cơ xảy ra ở các nước. Phát biểu gần đây của lãnh đạo WHO, cho rằng khó mà tiên lượng được dịch, đã đánh đồng việc khó tiên lượng được ở Trung Quốc, với dịch bệnh ở các nước. Thực tế diễn biến dịch, hình thái phân bố, số mắc, số chết… cho đến nay, khác biệt rất rõ giữa diễn biến tại Trung Quốc, tại Vũ Hán, với bên ngoài. Việc đồng nhất diễn biến tại Trung Quốc với thế giới làm tăng thêm nỗi lo. Lẽ ra WHO, về thông tin dịch tễ học, trong vai trò của mình, với các văn phòng khu vực, và tại các nước mà dịch lan đến, hoàn toàn có thể tiến hành hoặc hỗ trợ các nghiên cứu dịch tễ học. Tạo ra các bằng chứng khách quan hơn, để đánh giá cho đúng hơn tính lây lan, độc lực của virus, giúp cho việc cân bằng (về đánh giá), để giảm nỗi lo sợ. Chúng tôi thấy rằng WHO gần như không thấy nói đến các kế hoạch nghiên cứu đã được triển khai đến đâu, các văn phòng khu vực đã tiếp xúc với các bệnh nhân đến đâu, hỗ trợ chính phủ các nước như thế nào. WHO vẫn có xu hướng đồng nhất diễn biến dịch tại Trung Quốc với phần còn lại của thế giới. Điều này khiến diễn biến dịch bệnh tại Trung Quốc trở thành nỗi ám ảnh của thế giới''. Xu hướng đồng nhất này thể hiện rõ ràng qua việc rất nhiều người tin rằng gần 2.000 người chết do virus hiện nay (theo con số chính thức) là rải ra trên toàn thế giới nói chung, chứ không phải là tuyệt đại số trên lãnh thổ Trung Quốc, và chủ yếu tại vùng tâm dịch Vũ Hán – Hồ Bắc. Sự đồng nhất này là một nguyên nhân khiến nỗi ám ảnh, sợ hãi virus (cùng với những thông tin chính thức và không chính thức về thảm họa y tế tại Vũ Hán) rất có thể vượt quá xa mức độ nguy hiểm thực sự, xét về mặt sinh lý học, của chính bản thân virus. Hệ quả của việc không kiểm soát, hạn chế hay giải tỏa được nỗi sợ hãi bao trùm này là tình trạng kỳ thị trong xã hội, tâm lý lo âu quá mức gia tăng. Trong trường hợp dịch bệnh có thêm các diễn biến bất thường, thêm nhiều khu vực bị phong tỏa, thì không khí hoang mang này ắt hẳn sẽ càng gây khó khăn thêm cho việc phòng chống dịch bệnh.

Dịch bệnh viêm phổi cấp do virus corona mới lan rộng từng ngày, số người chết và bị lây nhiễm không ngừng tăng nhanh, khẩu trang y tế đang là vận dụng thiết thân của người dân nhiều nơi như Trung Quốc, Việt Nam, Đài Loan, Hồng Kông … Nhưng « cung không đủ đáp ứng cầu ».   Từ nhiều ngày nay, khẩu trang trở nên khan hiếm trên thị trường và vô tình, siêu vi corona đã mang lại sự khởi sắc cho các doanh nghiệp sản xuất khẩu trang tại Pháp. Nhiều doanh nghiệp « ngập » trong các đơn hàng, kho hàng không mấy khi được « lấp đầy ». Khẩu trang - « hàng hiếm » tại Pháp Ngày 04/02, đài France Bleu Paris ghi nhận tại nhiều hiệu thuốc ở Paris và vùng phụ cận, khẩu trang phẫu thuật thường có giá 30 cent euro, nay đã tăng lên gấp 3-10 lần. Một nhân viên cửa hàng dược phẩm chỉ trích là nhiều hiệu thuốc đang tìm cách « gặt hái » trên nỗi sợ virus corona của khách hàng. Trả lời đài France Info, ông Bruno Maleine, chủ tịch Hội đoàn dược sĩ vùng Ile-de-France, nhấn mạnh việc các hiệu thuốc tranh thủ dịch bệnh để tăng giá khẩu trang y tế tuy không phạm luật, nhưng liên quan đến đạo đức nghề nghiệp và ông lấy làm tiếc là chuyện này đã xảy ra. Ông Maleine nhấn mạnh là các dược sĩ cần có thái độ chuyên nghiệp và phục vụ xã hội với đạo đức nghề nghiệp. Không chỉ ở vùng Paris, mà nhiều nơi tại Pháp, nhu cầu khẩu trang đã tăng đột biến. Theo nhân viên của nhiều hiệu thuốc mà RFI Việt ngữ có dịp trao đổi, một phần là do tại Pháp cũng đang dịch cúm thông thường theo mùa, nhiều người Pháp muốn mua khẩu trang phòng bệnh, nhưng đa phần khách là người châu Á, mua với số lượng nhiều để gửi về nước cho người thân đang phải chống chọi với virus corona. Tại Saint-Maur-des-Fossées, ngoại ô Paris, cho dù thành phố không có quá nhiều cư dân châu Á, cũng không phải là điểm du lịch thu hút nhiều du khách, số lượng khẩu trang hiệu thuốc Pharmacie de Champignol bán ra đã tăng mạnh. Trả lời phỏng vấn của RFI Tiếng Việt, dược sĩ Isabelle Nathario, chủ hiệu thuốc, giải thích : « Đúng là chúng tôi thấy nhu cầu mua khẩu trang đã tăng mạnh. Chúng tôi cũng gặp rất nhiều khó khăn khi mua hàng. Các nhà bán sỉ khẩu trang cho chúng tôi đã làm hết khả năng có thể để đẩy nhanh thời gian giao hàng, nhưng đúng là chúng tôi chỉ mua được ít thôi. Các nhà phân phối của chúng tôi cũng không còn hàng. Chúng tôi phải tự xoay xở, thương lượng với những hiệu thuốc đồng nghiệp đã mua được một khối lượng lớn khẩu trang. Có ba loại khẩu trang : khẩu trang phẫu thuật và khẩu trang FFP2 và FFP3, hai loại này có bộ lọc tốt hơn khẩu trang phẫu thuật. Hiện nay, chúng tôi chỉ có khẩu trang phẫu thuật. Rất khó để mua được khẩu trang FFP2 và FFP3, có vẻ như do Nhà nước thu mua … Khách hàng hỏi mua khẩu trang thì có hầu như tất cả mọi người, cả người Âu và người châu Á, nhưng mà đúng là khách châu Á hỏi mua với số lượng lớn hơn rất nhiều. Họ thường mua để gửi sang châu Á. Chẳng hạn, một khách hàng giải thích với chúng tôi là bà mua hộ khẩu trang để gửi cho con gái của bà bạn hiện đang ở Thượng Hải. Đấy, cô gái đó muốn mua, rồi bạn bè của cô ấy muốn mua nữa nên nhờ bà mua hộ rồi gửi đi. Có người thì mua để gửi đi, có người mua để sẵn đấy phòng khi cần, bởi vì thực ra tại Pháp cũng đang có dịch cúm. Một số người đeo khẩu trang khi đi thăm người ốm hoặc những người bị bệnh thì cũng muốn đeo khẩu trang vì sợ lây cho người xung quanh. Họ mua khẩu trang, nhưng chỉ khoảng chục cái thôi, chứ không mua cả hộp 50 cái đâu ». Nhà thuốc cũng cho biết giá bán khẩu trang có thể tăng, nhưng số lượng khẩu trang bán được đã tăng gấp … 300 lần do với trước khi xảy ra dịch viêm đường hô hấp cấp do virus corona. Dược sĩ Isabelle Nathario giải thích tiếp : Có thể là giá đã tăng một chút, nhưng thực ra thì khẩu trang phẫu thuật cũng không đắt lắm. Giá bán khẩu trang là giá tự do, mỗi nhà thuốc đều có thể đưa giá họ muốn. Họ có quyền tăng giá. Vì hàng đang khan hiếm, một số nhà thuốc đã tăng giá quá cao, trong khi bình thường thì các nhà thuốc thường cạnh tranh giá với nhau. Các nhà cung cấp khẩu trang là doanh nghiệp Pháp, nhưng khẩu trang thường được sản xuất tại Trung Quốc. Khẩu trang tôi nhập mới được chuyển đến, tất cả đều được sản xuất tại Thượng Hải. Vậy đấy, khẩu trang được sản xuất tại Trung Quốc, rồi được bán sang Pháp, sau đó lại được mua để chuyển về Trung Quốc … Tôi mới gọi cho nhà cung cấp và giá thì đã tăng rất nhiều. Nếu họ có hàng, thì thường tôi sẽ nhận được ngay ngày hôm sau. Nếu mà tôi có hàng, thì ai mua bao nhiêu tôi cũng bán, tôi không hạn chế số lượng bán ra. Vào những lúc bình thường, thỉnh thoảng mới có có người hỏi mua khẩu trang thôi, thường là mỗi tuần chỉ bán được một hộp, có khi ít hơn. Nhưng từ khi có dịch đến nay, tôi đã bán được 300 hộp, tức là tăng gấp 300 lần, mà đấy là tôi còn chưa đáp ứng hết được nhu cầu của khách đâu » Còn ngay tại trong Paris, nhất là tại quận 13, nơi có nhiều cửa hàng, siêu thị châu Á và đông người Hoa sinh sống, và khu phố Belleville có cộng đồng người Hoa tập trung, tình trạng khan hiếm khẩu trang tại các hiệu thuốc còn nghiêm trọng hơn. Chủ hiệu thuốc Pascale Bui, người gốc Việt, cho AFP biết, ngay từ ngày 25/01, bà đã không còn khẩu trang để bán, nhưng ngày nào cũng có vài chục khách đến hỏi mua khẩu trang, chủ yếu là người gốc châu Á. Cá biệt, có một người đàn ông tự nhận là đại diện cho một hội đoàn thiện nguyện của người Hoa còn đi thu mua 500.000 khẩu trang. Vì khan hiếm hàng, nên nhiều hiệu thuốc phải định mức lượng hàng bán cho khách. Cơ hội bất ngờ cho các nhà sản xuất Pháp Trước đây, Trung Quốc là nước cung cấp phần lớn khẩu trang y tế cho toàn thế giới. Nhưng khi nạn dịch bùng phát, nhu cầu khẩu trang bùng nổ, Trung Quốc buộc ngưng xuất khẩu, chỉ tập trung sản xuất nhằm đáp ứng phần nào nhu cầu bức thiết của người dân trong nước. Không chỉ tại Trung Quốc, nhiều nước khác như Đài Loan đã ra lệnh tạm ngưng bán khẩu trang cho nước ngoài, chỉ tập trung đáp ứng thị trường nội địa. Tổ Chức Y Tế Thế Giới hôm 07/02/2020 báo động là thế giới đang lâm vào tình cảnh khan hiếm khẩu trang và các thiết bị bảo hộ y tế khác. « Cầu vượt quá cung » rất nhiều lần đã khiến giá bán khẩu trang bị đẩy lên rất cao, thậm chí cao gấp 20 lần. Trong một cuộc họp tại Genève, tổng giám đốc Tổ Chức Y Tế Thế Giới cho biết sẽ trao đổi với lãnh đạo các chuỗi cung ứng để tìm giải pháp khắc phục tình trạng « tắc nghẽn » trong sản xuất thiết bị bảo hộ y tế. Cùng ngày, tập đoàn điện tử khổng lồ Foxconn Đài Loan, chuyên về lắp ráp điện thoại iPhone cho Apple, tuyên bố bắt đầu sản xuất khẩu trang phẫu thuật trong nhà máy ở Thâm Quyến, Trung Quốc. Trên mạng xã hội Wechat, Foxconn khẳng định đã thành công trong sản xuất thử nghiệm và đang chờ giấy chứng nhận để đến cuối tháng 02/2020 cho xuất xưởng 20 triệu khẩu trang phẫu thuật. Tuy nhiên, hôm 08/02, để bảo đảm ngăn ngừa dịch bệnh lan rộng, chính quyền Trung Quốc đã không cho phép Foxconn mở cửa trở lại vào ngày 10/02. Pháp thường nhập khẩu trang từ Trung Quốc. Hiện giờ, nhiều khẩu trang bán tại các hiệu thuốc vẫn là hàng trước đây các doanh nghiệp nhập về từ Trung Quốc. Nhưng nay, nguồn cung từ Trung Quốc không còn. Bối cảnh thế giới khan hiếm như hiện nay bỗng biến thành cơ hội bất ngờ cho các doanh nghiệp sản xuất khẩu trang của Pháp. Nhiều doanh nghiệp phải khẩn trương tuyển thêm nhiều lao động, tăng ca sản xuất ngày và đêm mà vẫn không đủ hàng bán. Công ty Kolmi-Hopen chuyên sản xuất các loại khẩu trang, có nhà máy sản xuất tại Saint Barthélémy, Anjou, gần thành phố Angers (Maine-et-Loire), đang đứng trước cơ hội nói trên. Ngày 01/02/2020, ông Gérard Heuliez, tổng giám đốc hãng Kolmi-Hopen giải thích với đài France Info : « Vào thời điểm bình thường, chúng tôi sản xuất hơn 150 triệu khẩu trang y tế và hơn 20 triệu khẩu trang bảo hộ mỗi năm. Bây giờ, với nhu cầu tăng theo cấp số nhân, theo tổng số đơn hàng mà chúng tôi nhận được, chúng tôi phải sản xuất hơn 500 triệu khẩu trang ». Tổng giám đốc Gérard Heuliez còn cho biết công ty đang đứng trước áp lực rất lớn để thỏa mãn khách hàng. Chẳng hạn, các nhà phân phối châu Âu đặt mua tới 350 triệu khẩu trang. Bình thường công ty có 102 nhân viên, nhưng nay công ty hy vọng sẽ tuyển thêm được khoảng 30 lao động để có đủ nhân lực đáp ứng nhu cầu mua khẩu trang của các nước.Khẩu trang của công ty Kolmi-Hopen sẽ được xuất sang châu Á, các nước láng giềng châu Âu và đương nhiên là phục vụ cả người tiêu dùng trong nước. Hôm 31/01, Kolmi-Hopen thông báo từ tuần đầu tháng 02 tăng ca 24/24h, 7/7 ngày. Còn tại vùng Loire, một doanh nghiệp khẩu trang khác cũng đang phải làm việc hết tốc lực. Đó là doanh nghiệp vừa và nhỏ Valmy. Ông Nicolas Brillat, giám đốc cơ sở sản xuất của Valmy tại Mably, phát biểu hôm 29/01 : « Trong công xưởng, không khí làm việc sôi sục, khẩn trương, bởi vì chúng tôi nhận được đơn hàng nhiều gấp 50 lần so với đơn hàng bình thường vào thời điểm này trong năm (…) Chúng tôi có 15-20 nhân công tùy theo giai đoạn, nhưng chúng tôi sẽ phải tuyển dụng thêm 50 lao động, tức là nhiều gấp 2,5 lần so với sĩ số hiện nay ». Trong ba ngày 17-19/01/2020, tổng thống Pháp Macron đã cho tổ chức triển lãm hàng Pháp ngay tại phủ tổng thống để vinh danh các sản phẩm Made in France, quảng bá nền sản xuất Pháp tới công chúng. Dịch bệnh viêm phổi cấp do virus corona mới đang hoành hành tại Trung Quốc là một thảm họa cho thế giới, có thể gián tiếp tác động tiêu cực đến kinh tế Pháp. Tuy nhiên, trong cái rủi có cái may, đây lại là cơ hội hiếm có cho các doanh nghiệp khẩu trang của Pháp vươn xa hơn.

Dịch virus corona mới (COVID-19) trở thành đại dịch đe dọa toàn cầu, chỉ ba tuần lễ sau khi Trung Quốc thông báo với WHO về sự xuất hiện virus gây viêm phổi cấp tính bí ẩn tại Vũ Hán. Vì sao virus corona mới thành đại dịch ? Phải chăng việc Bắc Kinh che giấu thông tin là nguyên nhân chính dẫn đến dịch bệnh bùng phát nhanh chóng vượt tầm kiểm soát ? Cuối tháng Giêng 2020, chỉ vài ngày sau khi Bắc Kinh thừa nhận dịch virus corona mới, tỉnh Hồ Bắc, với hơn 50 triệu dân, đột ngột bị phong tỏa. Vũ Hán, một đô thị sầm suất 10 triệu dân biến thành thành phố ''ma''. Hơn 1.000 người chết từ đó đến nay, hơn 40.000 người nhiễm virus, theo con số chính thức của chính quyền Trung Quốc. Theo một thông tin do ứng dụng của Tencent (một tập đoàn tin học Nhà nước Trung Quốc), công bố hai lần trên mạng, ngày 01/02/2020, (trước khi bị xóa bỏ) số lượng người nhiễm cao gấp 10 lần con số do chính quyền công bố, số người chết gấp 80 lần (Chloé Froissart, ''Le coronavirus révèle la matrice totalitaire du régime chinois'', Le Monde, ngày 11/02/2020). Nhà dịch tễ học Adam Kucharski, London School of Hygiene & Tropical Medicine, trong bài trả lời hãng tin Bloomberg, đăng tải 08/02/2020, ước tính riêng tại Vũ Hán có khoảng 500.000 người nhiễm bệnh. Tổng thư ký Tổ Chức Y Tế Thế Giới (WHO) cũng khẳng định số lượng người nhiễm virus chính thức công bố có thể chỉ là phần nổi của tảng băng chìm. Cho đến nay, chính quyền Trung Quốc khẳng định đã minh bạch thông tin, và mở cửa cho sự hợp tác quốc tế trong việc đối phó với dịch bệnh. Ngày 31/12/2019, chính quyền Trung Quốc đã thông báo với WHO về sự xuất hiện của một loại virus lạ gây viêm phổi cấp tại Vũ Hán, thủ phủ tỉnh Hồ Bắc, miền trung Trung Quốc. Ngay sau khi Bắc Kinh công bố dịch, phong tỏa Vũ Hán, tổng thống Mỹ Donald Trump đã nhiệt liệt ca ngợi ''sự minh bạch'' của chính quyền Trung Quốc, đã có các hành động hiệu quả nhằm ngăn chặn dịch bệnh. Trung Quốc cũng khẳng định đã cung cấp cho quốc tế nhiều thông tin về chuỗi gien của virus corona mới, giúp cho giới khoa học quốc tế hiểu rõ hơn về loài virus lạ. Nhiều nhà khoa học thừa nhận trong đợt dịch này, giới y học Trung Quốc đã phản ứng nhanh chóng hơn hẳn, minh bạch hơn hẳn so với đợt dịch SARS năm 2002 - 2003. Thời gian từ khi WHO được thông báo có virus gây viêm phổi cấp tính mới cho đến khi Trung Quốc chính thức công bố dịch là 3 tuần. Ba tuần lễ phải chăng là vừa đủ cho việc xem xét và công bố dịch bệnh thông thường, và nếu có sai lầm, phải chăng chính quyền Bắc Kinh chỉ phạm lỗi đã phản ứng chậm trễ, không hình dung hết tầm mức nguy hiểm của loài virus corona mới ? Đi ngược quy trình đối phó dịch tễ thông thường Để tìm lời giải cho băn khoăn này, RFI Tiếng Việt đặt câu hỏi trước hết với bác sĩ Trần Tuấn, Tiến sĩ y tế cộng đồng, người có nhiều năm nghiên cứu về hệ thống phòng chống dịch Việt Nam, một quốc gia có nhiều điểm tương đồng với Trung Quốc (theo ghi nhận của TS Trần Tuấn). Tiến sĩ Trần Tuấn nhận xét : ''Điểm thứ nhất chúng tôi nhận thấy là dường như hệ thống phòng chống dịch của Trung Quốc đã không được khởi động đúng của khoa học về dịch tễ học, điều tra về vụ dịch. Bằng chứng là sự can thiệp của cảnh sát đối với trường hợp bác sĩ Lý Văn Lượng. Khi các bác sĩ trao đổi chuyên môn về sự xuất hiện của một loại dịch bệnh, mang tính chất lây nhiễm tương tự như SARS, cần phải phòng chống, thì thay vì coi đấy là những đầu mối để khởi động một cuộc điều tra dịch tễ học, hình thành giả thuyết về khả năng xuất hiện của loại dịch bệnh mới hay không, để tiến hành điều tra theo các bước đã được nêu trong ngành dịch tễ học. Đọc thêm : Virus corona: Dân Trung Quốc phẫn nộ về cái chết của bác sĩ đã cảnh báo dịch bệnh Quan sát thứ hai của chúng tôi là cho đến nay thông tin toàn bộ về số mất, số chết, cũng như toàn bộ cụ thể nguồn lây, cũng như tiến trình thời gian xuất hiện hoàn toàn phụ thuộc vào báo cáo của Trung Quốc. Nhìn vào hệ thống này, chúng ta thấy là dường như các thông tin được giải phóng cho một mục tiêu làm giảm nhẹ mức độ thực tế của bệnh, hơn là đưa ra cho công luận biết mà ngăn ngừa. Bằng chứng là giải phóng thông tin ban đầu cho rằng dịch xuất phát từ một chợ hải sản, buôn bán động vật sống, rồi ngay cả khi khẳng định virus thuộc nhóm corona, thì họ cũng vẫn cho rằng đường lan truyền chỉ giới hạn từ động vật sang người, không có từ người sang người. Do đấy mức độ lây lan được coi là hạn chế rất nhiều. Điểm thứ ba là sự can thiệp của chính quyền không tuân thủ theo khoa học dịch tễ học. Bằng chứng là sau khi thực hiện việc đóng cửa chợ hải sản (ngày 01/01/2020), thì lý do của việc đóng cửa chợ cũng không nói với dân là do nghi ngờ là tâm điểm ổ dịch phát tán, mà do sửa chữa chợ. Như thế có thể nói là họ đã không khởi động hệ thống cảnh báo và xem xét vấn đề dịch bệnh. Từ đó, điều này sẽ giải thích việc khởi động bộ máy phòng chống dịch chậm, cùng với sự lúng túng của bệnh viện trong việc đáp ứng được các điều trị khi dịch nổ ra và bệnh nhân đổ dồn đến (cả trường hợp mắc bệnh và trường hợp nghi ngờ đến xét nghiệm). Và từ đó dẫn đến cái mà chúng tôi gọi là sự khủng hoảng nguồn lực y tế đáp ứng tình hình dịch''. Phương tiện hùng hậu, nhưng bộ máy xơ cứng Hiện tại chính quyền Trung Quốc tỏ ra minh bạch trong việc hàng ngày cung cấp số lượng người mới bị nhiễm và số người chết do virus COVID-19. Toàn bộ hệ thống chính quyền khẳng định dốc toàn lực vào cuộc chiến chống virus. Có một sự tương phản vô cùng lớn giữa cuộc chiến chống virus COVID-19, đầy quyết tâm, đầy khí thế của lãnh đạo Trung Quốc hiện nay, với tình trạng chậm trễ, bị động trong giai đoạn trước khi chính quyền thừa nhận dịch. Vì sao hệ thống y tế Trung Quốc đã phản ứng bị động như vậy ? Tiến sĩ Trần Tuấn giải thích: ''Hệ thống này, phòng dịch hay y tế nói chung, là thụ động, vận hành theo mục tiêu của chính quyền, vận hành theo cách mà chúng tôi gọi là vì mục tiêu ''ổn định chính trị'', hơn là mục tiêu phòng chống dịch bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Vì thế toàn bộ tiến trình điều tra vụ dịch đã không đáp ứng được đúng theo yêu cầu thời gian, cũng như là cho kế hoạch chuẩn bị đối phó với dịch của ngành y tế Vũ Hán, bị động, bị chậm''. Trải nghiệm của bác sĩ Bành Chí Dũng (Peng Zhiyong), một bệnh viện ở Vũ Hán, về thái độ quan liêu của giới quan chức y tế trung ương, cho thấy việc thừa nhận dịch bệnh đã bị chậm đi một nhịp, vào một thời điểm bước ngoặt ngày 12/01, sau khi có trường hợp đầu tiên tử vong vì COVID-19. ''Vào ngày 12 tháng 1, cơ quan y tế trung ương đã cử một nhóm gồm ba chuyên gia đến bệnh viện Trung Nam để điều tra. Các chuyên gia nói rằng các triệu chứng lâm sàng thực sự giống với SARS, nhưng họ vẫn nói về các tiêu chuẩn chẩn đoán… Chúng tôi trả lời rằng những tiêu chuẩn đó nghiêm ngặt quá mức. Trên thực tế, theo tiêu chuẩn như vậy, rất ít người có thể được kiểm tra virus''. Cũng vào thời điểm này, một nghiên cứu dịch tễ học quốc tế đã chỉ ra mức độ lây nhiễm virus COVID-19 tại Vũ Hán có thể đã lên đến hơn 1.700 người (so với đánh giá của Trung Quốc chỉ có vài chục người). Đã phát hiện người nhiễm virus ngoài lãnh thổ Trung Quốc. Viện Pasteur Pháp, ngay từ ngày 10/01, đã chuẩn bị các bộ xét nghiệm nhanh, để chẩn đoán virus COVID-19, sẵn sàng đối phó với bệnh dịch dự đoán sẽ khó lường. Vẫn theo bác sĩ Bành Chí Dũng, chỉ cho đến ngày 18/01, các chuyên gia cấp cao của Ủy Ban Y Tế Quốc Gia khi đến Vũ Hán lần nữa mới chấp nhận sửa đổi các tiêu chí đánh giá bệnh. Số lượng bệnh nhân được chẩn đoán nhiễm virus COVID-19 tăng vọt. (''Reporter's Notebook: Life and death in a Wuhan coronavirus ICU'' / Sống chết tại khoa chăm sóc đặc biệt người nhiễm virus corona ở Vũ Hán, Straits Times, 06/02/2020). Trận dịch phơi trần ''bản chất'' chế độ Tiến sĩ Trần Tuấn nhấn mạnh đến tính chất hùng hậu về phương tiện của hệ thống y tế Trung Quốc hoàn toàn tương phản với phản ứng rất kém hiệu quả với dịch bệnh của chính hệ thống này: ''Có thể nhìn thấy các yếu tố mang tính hệ thống đặc trưng của Trung Quốc khiến cho dịch đã phát tán lan truyền, và khả năng kiểm soát dịch không được hiệu quả. Yếu tố đầu tiên chúng ta nhận thấy là Trung Quốc có một hệ thống bệnh viện trang thiết bị tốt, về tài chính hoàn toàn có khả năng kiểm soát một vụ dịch, nhưng mà hệ thống này là bị động trong việc điều tra, phòng chống. Sự bị động này là do hệ thống quản lý xã hội của Trung Quốc đã đặt mục tiêu an ninh lên trên mục tiêu sức khỏe cộng đồng. Chúng ta thấy là khi hệ thống đã vận hành mà không được ưu tiên dẫn đường bởi khoa học, mà là ưu tiên vì mục tiêu chính trị, thì phải nói rằng là tiến trình này đã xảy ra trong một thời gian dài, tạo thành một nếp làm việc quen trong hệ thống cán bộ, và như thế nó dẫn đến tình trạng mảng điều tra và khống chế dịch sẽ bị hạn chế, điều hành bởi phần chính trị nhiều hơn là các phần chuyên môn… Có thể thấy Trung Quốc thực sự có một mâu thuẫn là, hệ thống y tế, hệ thống xét nghiệm, hệ thống nghiên cứu y sinh học, phát hiện virus trong phòng thí nghiệm là mạnh. Bằng chứng là chỉ 10 ngày sau khi thông báo với WHO về virus mới, Trung Quốc đã phân lập được virus corona này. Trong phòng xét nghiệm, và về mặt khoa học cơ bản, Trung Quốc đáp ứng tốt, nhưng vận dụng cái đó cho mục tiêu sức khỏe cộng đồng thì lại yếu, vì có sự can thiệp của chính trị trong việc triển khai các hoạt động truyền thông cộng đồng, phòng chống dịch. Ở đây có thể thấy là từ đặc tính của Trung Quốc, khi luôn luôn đặt mục tiêu chính trị lên cao, chúng tôi nhận thấy báo cáo về sức khỏe cộng đồng thường rơi vào tình trạng tốt đẹp đưa ra, còn những gì là dịch bệnh, những gì có xu hướng xấu thì lại che đậy''. Về phần mình, nhà Trung Quốc học Chloé Froissart, giảng viên chính trị học (Đại học Rennes 2), nhấn mạnh đến sự tương phản cao độ giữa các thông tin về dịch bệnh lưu hành trong giới chuyên môn Trung Quốc, thông tin của chính quyền Trung Quốc với các đối tác bên ngoài và thông tin của chính quyền với người dân trong nước, người dân tại Vũ Hán. Trong lúc Bắc Kinh thông báo bệnh dịch với WHO ngay từ ngày 31/12/2019, thì tuyệt đại đa số dân chúng tại địa phương hoàn toàn không hay biết là có dịch, trước khi dịch được chính thức công bố ngày 20/01. Trong vòng nhiều ngày, chính quyền Trung Quốc đã hạn chế cung cấp thông tin về dịch bệnh virus mới, trong lúc một cuộc họp quan trọng của đảng Cộng Sản được tổ chức tại thành phố Vũ Hán. Ngày 18/01, đúng vào lúc dịch đang bùng phát, một đại tiệc mừng Tết nguyên đán đã được chính quyền tổ chức, với sự tham gia của 40.000 gia đình. Rất nhiều người đã bị nhiễm virus trong dịp này. Bộ mặt tươi đẹp của chế độ và hiểm họa virus Hệ thống y tế Trung Quốc hoàn toàn xơ cứng không đủ khả năng đối mặt với dịch bệnh mới. Thông tin cần thiết cho phát hiện dịch bị ngăn chặn từ mọi phía. Trong bối cảnh được đánh giá là hết sức nhạy cảm, với cuộc chiến thương mại với Hoa Kỳ, phong trào đòi dân chủ dâng cao tại Hồng Kông, thắng lợi vang dội của phe đòi độc lập với Trung Quốc tại Đài Loan trong bầu cử, đối với chính quyền Bắc Kinh cũng như với chính quyền địa phương các cấp, mục tiêu bảo vệ bộ mặt tươi đẹp của chế độ được đặt lên trước hết, hiểm họa virus kinh hoàng đã bị toàn bộ hệ thống chính trị Trung Quốc nhắm mắt làm ngơ, cho đến khi không còn đường lùi. Trả giá nặng nề nhất cho sự che giấu, chối bỏ, thờ ơ này trước hết là người dân Vũ Hán, người dân Hồ Bắc, mà tổn thất về nhân mạng chưa biết ra sao (việc Vũ Hán, và nhiều địa phương khác, bị cô lập đột ngột, trong tình trạng thiếu chuẩn bị, cũng bị nhiều người lên án, cho là nguyên nhân khiến tình hình dịch bệnh tại các khu vực này thêm tồi tệ hơn). Việc trở lại tìm hiểu những nguyên nhân chính nào đã dẫn đến việc Trung Quốc thất bại trong việc kiểm soát dịch ắt hẳn cũng có thể mang lại những bài học có ích cho việc nhận dạng dịch bệnh, kiềm chế dịch bệnh vốn đang diễn biến hết sức khó lường trong hiện tại. Những bài học rất có thể sẽ đặc biệt bổ ích cho các quốc gia có nhiều điểm tương đồng với chế độ Trung Quốc về hệ thống y tế, về quan hệ giữa chính quyền với y tế, như trường hợp Việt Nam.

Từ khi dịch bệnh viêm phổi cấp bùng lên, nhiều người châu Á bất ngờ chịu thái độ kỳ thị, bị xua đuổi tại Pháp vì virus corona, không chỉ người Trung Quốc mà cả người Việt Nam, Philippines, Lào, Cam Bốt, Hàn Quốc, Nhật Bản … Truyền thông Pháp trong những ngày qua đề cập nhiều đến thái độ bài châu Á, cũng như những nỗi buồn, lo sợ và cả nỗi tức giận của các nạn nhân. Những ngày gần đây, trên mạng xã hội, hastag #Je ne suis pas un virus (Tôi không phải một con virus) được sử dụng rất nhiều để phản đối thái độ kỳ thị mà người châu Á phải chịu đựng do bị quy kết là làm lây lan dịch bệnh, nhất là người Hoa. Trên Facebook, ngày 25/01/2020, Hiệp hội giới trẻ Trung Quốc tại Pháp (AJCF) nhấn mạnh : « Không, người gốc Hoa không phải ai cũng mang virus corona ! Chúng tôi không phải những con virus ». Một người Pháp gốc Hoa bày tỏ quan điểm trên mạng xã hội Twitter : « Xin chào các bạn, không phải người châu Á nào cũng là người Hoa. Không phải tất cả người Hoa đều sinh ra ở Hoa lục và đã từng đến Trung Quốc. Không phải người châu Á nào ho cũng là do nhiễm virus corona. Xúc phạm một người châu Á vì virus, cũng giống như lăng mạ một người Ả Rập về các vụ khủng bố ». Phát biểu trên đài truyền hình France 24, ông Sacha Lin-Jung, một đại diện của Hiệp hội người Hoa tại Pháp cho biết : « Chúng tôi đã nghe thấy những câu chuyện liên quan đến việc người Pháp gốc châu Á, kể cả những người không phải gốc Hoa, bị chỉ trích trong các phương tiện giao thông công cộng. Chúng tôi có cảm giác một chứng hoang tưởngcó thể sẽ xuất hiện ngay cả khi thái độ đó là phi lý, vô căn cứ ». Sự tổn thương vì bị đánh đồng Trả lời đài RFI tiếng Pháp ngày 30/01/2020, bà Mai Lam Nguyen-Conan, chuyên gia về các vấn đề liên văn hóa, giải thích cụ thể hơn : « Nỗi sợ virus không chỉ có ở nước Pháp, mà ở châu Á người ta cũng sợ, và cả ở nhiều nước khác nữa. Hiện giờ thì tại Pháp, nỗi sợ virus corona được người ta thể hiện nhắm vào tất cả những người có nét mặt Á đông. Ở đây, trước tiên là có sự đánh đồng giữa người Hoa và người không phải là người Hoa, tất cả người châu Á đều có thể bị coi là người Trung Quốc. Họ cũng đánh đồng khách du lịch Trung Quốc với người Pháp gốc Hoa. Người ta không thấy có sự khác nhau nào cả, vì thế người châu Á và người Hoa bị coi là một, người Hoa sống tại Pháp cũng bị coi như người Trung Quốc tới từ Hoa lục. Nói tóm lại, người ta đánh đồng tất cả mọi người. Và đó chính là điều đáng sợ và đáng buồn đối với những ai phải chịu đựng thái độ kỳ thị này ». Về việc đánh đồng người châu Á với người Hoa,trả lời phỏng vấn của RFI Việt Ngữ, nhà nghiên cứu xã hội học Julien Le Hoang An, Đại học Bourgogne France-Comté cho biết thêm : « Có hai cách giải thích : Có nhiều người không cố ý gọi người châu Á là người Trung Quốc, bởi vì đúng là họ không phân biệt được người Hoa, người Việt, người Cam Bốt, Hàn Quốc hay Nhật … Thế nhưng, nhiều khi gọi một người châu Á là người Trung Quốc hay những từ khác mang tính xúc phạm nặng nề hơn lại là cách để hạ thấp người châu Á, bởi vì gọi như vậy có nghĩa là người ta không muốn quan tâm đến bản sắc, văn hóa, lịch sử và nguồn gốc của người châu Á đó, mà chỉ dựa vào vẻ bên ngoài để gọi. Điều này gây tổn thương bởi vì châu Á hiểu rằng người gọi họ như vậy không quan tâm họ là ai, họ từ đâu tới ». Sự kỳ thị âm thầm Nhìn lại lịch sử, thái độ kỳ thị người châu Á xuất phát từ khi nào và do những yếu tố nào? Nhà nghiên cứu xã hội học Julien Le Hoang An giải thích : « Sự kỳ thị nhắm vào người châu Á tồn tại từ lâu ở Pháp, cho dù hiện nay thái độ bài châu Á đặc biệt tăng mạnh do virus corona. Nhưng nếu chúng ta nói về sự kỳ thị, cần phân biệt hai hình thức : sự kỳ thị giữa các cá nhân, tức là giữa người này với người kia, người ta gọi đó là sự kỳ thị về tinh thần. Ngoài ra, còn có sự kỳ thị lên quan tới thể chế, đó là sự kỳ thị trong các định mức, tiêu chuẩn, chẳng hạn sự kỳ thị liên quan tới việc làm, chỗ ở … Về nét đặc thù của người châu Á, người ta thường có suy nghĩ là cộng đồng người Á châu là một nhóm thiểu số kiểu mẫu, hòa nhập rất tốt, chịu khó làm lụng vất vả và rất kín đáo. Cũng giống như nạn kỳ thị các sắc tộc khác, nạn kỳ thị người châu Á gắn liền với lịch sử xâm chiếm thuộc địa. Và người châu Á được cho là hiền lành, dễ bảo hơn người da đen, người Ả Rập ». Chính nết hiền lành, nhẫn nhịn, lối sốngkín đáo của người châu Á đã khiến họ không có những phản ứng mạnh như người gốc Phi hay Ả Rập khi bị tấn công, cướp bóc, hay phải hứng chịu những ngôn từ, câu chữ mỉa mai, chế giễu, những lời chửi bới, thóa mạ, lăng nhục trên đường phố, nơi công cộng, trên các mạng xã hội, thậm chí là ở trường học đối với các em nhỏ. Và điều này dường như đãgóp phần khiến nạn kỳ thị người châu Á tại Pháp ít được nhắc tới, ít được coi là nghiêm trọng, và thậm chí nhiều người còn tự cho quyền dùng những ngôn từ mà họ không dám sử dụng khi nói về người thuộc các chủng tộc khác, như người gốc Phi hay người Ả Rập. Hôm Chủ Nhật 26/01, tờ báo Pháp Courrier Picard đã gây nhiều phản ứng mạnh khi chơi chữ, chạy tựa trang nhất « Virus corona Trung Quốc - Hiểm họa bất ngờ màu vàng », kèm theo bài xã luận « Một đại dịch vàng mới ? ». Ông Stéphane Nivet, tổng giám đốc Liên minh quốc tế chống kỳ thị sắc tộc và bài Do Thái (Licra) giận dữ nói với tuần báo L’Express : ''Quý vị hãy tưởng tượng nhé, nếu virus đến từ châu Phi, sẽ không có tờ báo nào dám giật tít « Mối đe dọa bất ngờ màu đen'' » Nhà xã hội học Julien Le Hoang An giải thích thêm với RFI Việt ngữ : « Chúng ta nên hiểu rằng sự kỳ thị thể hiện qua nhiều cách và ở mọi cấp độ, giữa các cá nhân với nhau cũng như ở tầm thể chế. Tùy theo nét mặt, giấy tờ, họ tên, kể cả giới tính, trình độ học vấn … mỗi người có thể sẽ chịu những sự kỳ thị, ít nhiều nghiêm trọng tùy tình huống, hoàn cảnh. Không thể phủ nhận những lời chửi bới, xúc phạm giữa các cá nhân, nhưng còn có nạn phân biệt đối xử ảnh hưởng tới việc làm, chỗ ở, quyền hưởng các dịch vụ công như chăm sóc y tế, giáo dục, đào tạo... Ở đây, sự phân biệt đối xử mà người châu Á phải chịu khác so với người gốc Phi hay người Ả Rập. Vấn đề quan trọng là nạn bài người châu Á bị biến thành vô hình, không được trông thấy rõ, khiến người ta có cảm tưởng là người Á châu không hề bị kỳ thị, hòa nhập rất tốt, không gặp vấn đề gì. Nhưng vấn đề nằm ở chính chỗ đó. Những thứ người ta chỉ nhìn thấy bên ngoài cuối cùng lại khiến họ nghĩ rằng có thể nói bất cứ điều gì họ thích bởi vì những điều họ nói không phải là sự kỳ thị ». Mặc dù vậy, theo bà Mai Lam Nguyen-Conan, người châu Á nay đã có nhiều hành động hơn để phòng ngừa nạn kỳ thị : « Mọi người đã bắt đầu thay đổi, bởi vì giới trẻ, thế hệ trẻ đã bắt đầu phản ứng. Họ rất cảnh giác đề phòng. Mỗi hành vi mang tính kỳ thị, bất kể đó là những câu bông lơn, đùa vui của các nhân vật nổi tiếng, những chương trình dù mang tính hài hước nhiều hơn là chỉ trích … đều bị phê phán. Họ rất cảnh giác, chú ý để phản ứng nhằm cho thấy ''những điều mà quý vị coi là vẫn chấp nhận được, là bình thường thực ra là có những tác động đến mọi người, khiến người ta bị tổn thương, xấu hổ. Tất cả những điều đó là có thật, tác động đến mọi người, đến nhiều gia đình, đến những đứa trẻ. Thái độ kỳ thị mà người ta nghĩ là thường thôi, không quá nghiêm trọng, những phán xét rập khuôn, định kiến … có thể giết chết người khác'' ». Những suy nghĩ chết người Cách nay gần 3 năm rưỡi, vào tháng 08/2016, cái chết của một công nhân người Hoa tại Aubervilliers, ngoại ô Paris sau khi bị một nhóm thanh thiếu niên tấn công để cướp tiền, đã gây phẫn nộ trong dư luận, đặc biệt là trong cộng đồng người Hoa nói riêng và người châu Á nói chung tại vùng Ile-de-France (Paris và vùng phụ cận). Một làn sóng tuần hành phản đối rộng khắp đã nổ ra, nhất là ở Paris và thành phố ngoại ô Aubervilliers. Báo Valeurs actuelles, ngày 23/01, cho biết theo các hiệp hội bảo vệ cộng đồng Á châu, tại vùng Ile-de-France, tính trung bình, cứ hai ngày lại có ít nhất một vụ tấn công nhắm vào người châu Á, cả người Pháp gốc Á và du khách châu Á, chủ yếu để cướp tiền, vì những suy nghĩ rập khuôn kiểu người châu Á kiếm được nhiều tiền và thường mang theo tiền trong người. Số vụ tấn công trên thực tế có lẽ còn cao hơn nhiều, vì nhiều người châu Á không muốn đi khai báo với nhà chức trách, do ngại tiếng Pháp không giỏi hoặc lo sợ bị trả thù. Một thực tế đáng lo ngại hơn là tại một số nơi, nhất là ở khu vực ngoại ô Paris, nạn tấn công người gốc Á ngày càng trở nên nghiêm trọng. Vẫn luôn âm ỉ tồn tại dưới nhiều hình thức cho dù ít được nhắc tới vì nhiều lý do, nhưng nạn dịch virus corona bùng lên cuối năm 2019, đầu năm 2020 đã khiến nạn kỳ thị sắc tộc nhắm vào người châu Á còn lây lan nhanh và khiến nhiều người gốc châu Á tại Pháp bị tổn thương nhiều hơn cả nhưng vấn đề sức khỏe, y tế do virus corona gây ra. Dường như nạn dịch virus corona là cái cớ để nhiều người Pháp công khai bài xích người Á châu, nhưng ngược lại đây cũng là dịp để các nạn nhân đồng thanh nói về những gì họ phải chịu đựng nhằm có thể hạn chế những tổn thương tương tự sau này.