TẠP CHÍ XÃ HỘI

Ngày 01/01/2019, nhân dịp năm mới, có 402 người được tổng thống Emmanuel Macron tặng thưởng huân chương Bắc Đẩu Bội Tinh, trong đó có 23 cầu thủ của đội tuyển bóng đá quốc gia Pháp nhờ thành tích vô địch World Cup 2018. Huân chương Bắc Đẩu Bội Tinh, trong suốt hơn hai thế kỷ tồn tại kể từ khi được hoàng đế Napoléon Bonaparte lập ra vào năm 1802, vẫn là phần thưởng cấp Nhà nước cao quý nhất của Pháp. Cho tới nay, có tổng cộng hơn 93.000 người có vinh dự được trao tặng huân chương Bắc Đẩu Bội Tinh. Tuy nhiên, kể từ khi ông Emmanuel Macron đắc cử tổng thống hồi tháng 05/2017, số người được trao tặng huân chương đã giảm mạnh. Một trong những mục tiêu của vị tổng thống trẻ tuổi là khôi phục lại giá trị và danh tiếng của tấm huân chương, cải cách để danh hiệu Bắc Đẩu Bội Tinh thích nghi với thời hiện đại. Ngay đợt trao thưởng đầu tiên dịp Quốc Khánh Pháp 14/07/2017, tổng thống Macron đã khiến không ít người bất ngờ : trên tổng số 600 hồ sơ được đệ trình lên chủ nhân điện Elysée, ông chỉ trao tặng 101 huân chương. So với bốn tổng thống tiền nhiệm - François Mitterand, Jacques Chirac, Nicolas Sarkozy và François Hollande, thì ông Macron tỏ ra « không hào phóng lắm ». Hồi tháng 11/2017, chỉ vài tháng sau khi nắm quyền, tổng thống Emmanuel Macron, trong cuộc họp nội các, đã yêu cầu siết chặt việc tặng thưởng huân chương Bắc Đẩu Bội Tinh, chú trọng xét duyệt dựa theo công trạng của những người được để cử. Phát biểu trên đài France Info, dân biểu tỉnh Pas-de-Calais, Pierre-Henri Dumont, thuộc đảng Những Người Cộng Hòa nhấn mạnh : « Tôi nghĩ rằng mục đích thực sự của việc trao tặng huân chương là khen thưởng những người đã cống hiến cuộc sống, dành thời gian để chăm lo cho người khác. » Phát ngôn viên chính phủ Pháp, khi đó là ông Christophe Castaner, thông báo ngày 02/11/2017 : « Số huân chương được tặng thưởng sẽ giảm mạnh. Đối với dân sự, số huân chương sẽ giảm 50%. Đối với giới quân sự, tỉ lệ giảm là 10%. Và số người nước ngoài được trao Bắc Đẩu Bội Tinh sẽ giảm 25%. Quý vị biết đấy, người nước ngoài cũng có thể được nhận huân chương ». Theo số liệu chính thức được báo chí Pháp công bố, tính trung bình, các tổng thống François Mitterand, Jacques Chirac, Nicolas Sarkozy và François Hollande trao hơn 3.400 huân chương Bắc Đẩu Bội Tinh mỗi năm. Đây là một con số không nhỏ, nhưng vẫn chưa nhiều bằng con số 4.600 huân chương/năm dưới thời tổng thống Valéry Giscard d’Estaing. Nhưng nếu tính theo tổng số huân chương Bắc Đẩu Bội Tinh được trao tặng trong thời gian một vị tổng thống tại nhiệm, thì tổng thống François Mitterand trao tặng nhiều huân chương nhất : 48 326 huân chương trong 14 năm ông ở điện Elysée. Việc trao tặng « tràn lan » đã làm giảm giá trị tấm huân chương danh tiếng nhất của nước Pháp. Một số người thậm chí chỉ trích là tiêu chuẩn xét duyệt không tính nhiều đến công lao của các ứng viên, đằng sau việc trao tặng huân chương là sự ngấm ngầm giúp đỡ nhau vì động cơ vụ lợi. Dân biểu Régis Juanico, của đảng Xã Hội ở tỉnh Loire phát biểu trên đài France Info : « Chúng ta đã thấy điều đó xảy ra trong lĩnh vực văn hóa, và một số lĩnh vực khác. Quả thực, đôi khi người ta tặng huân chương cho bạn bè, chứ không phải quá trình hoạt động của công dân để trao huân chương cho những người Pháp đặc biệt xứng đáng ». Thậm chí một số người được tặng Bắc Đẩu Bội Tinh cũng tự thấy không xứng đáng. Năm 2009, bà Françoise Fressoz, cây bút xã luận của báo Le Monde đã từ chối huân chương. Trả lời phỏng vấn của đài France Info, nhà báo Fressoz giải thích lý do : « Nên nhớ là Bắc Đẩu Bội Tinh có nghĩa là phải lập công trạng xuất sắc cho dân tộc, tôi thì không thuộc nhóm người đó. Hơn nữa, đối với tôi, nhà báo là một đối trọng với chính quyền và ý nghĩ nhận huân chương của chính quyền làm tôi thấy vô cùng phiền phức ». Xét về ngành nghề, theo truyền thống, những người được tặng Bắc Đẩu Bội Tinh thường là các cựu bộ trưởng, viện sĩ Viện hàn lâm, cựu đại sứ, quân nhân … Tuy nhiên, chủ nhân điện Elysée muốn đa dạng hóa ngành nghề, lĩnh vực hoạt động của những người được tặng thưởng. Vị tổng thống trẻ đặc biệt hướng sự chú ý tới lĩnh vực kinh tế và các lĩnh vực mới nổi, chẳng hạn công nghệ số. Ông Macron vốn có tham vọng đưa nước Pháp thành quốc gia hàng đầu thế giới về trí thông minh nhân tạo. Trong lần tặng thưởng huân chương Bắc Đẩu Bội Tinh cho 402 người vào ngày 01/01/2019, có gần 100 người là lãnh đạo các hãng lớn (CAC 40) và chủ các doanh nghiệp vừa và nhỏ, có công tạo nhiều việc làm cho người lao động và có nhiều sáng chế về công nghệ, y khoa. Ngành công nghiệp quốc phòng và hàng không vũ trụ lần này cũng được vinh danh vì là những ngành phát triển chiến lược cho lợi ích quốc gia. Thực ra, Emmanuel Macron không phải là vị tổng thống đầu tiên chủ trương cải cách quy định trao huân chương Bắc Đẩu Bội Tinh. Nhìn lại lịch sử, vào năm 1962, tướng Charles de Gaule đã ban hành quy định, theo đó tất cả các vận động viên đoạt huy chương vàng Olympic đều được tặng thưởng huân chương Bắc Đẩu Bội Tinh. Quy định này đến nay vẫn còn hiệu lực. Tổng thống Valéry Giscard d’Estaing muốn vinh danh nhiều phụ nữ hơn, ông Nicolas Sarkozy cổ vũ sự bình đẳng. Còn tổng thống François Hollande khích lệ tình liên đới và sự đa dạng. Nhưng trước ông Macron, không có tổng thống Pháp nào chủ trương giảm số người được tặng huân chương. Ngoài ra, tổng thống Macron cũng muốn trao quyền cho người dân đề cử những người mà họ thấy xứng đáng được nhận huân chương. Bắc Đẩu Bội Tinh - Huân chương ngoại giao Đa phần người được nhận huân chương Bắc Đẩu Bội Tinh là công dân Pháp. Nhưng điều đó không có nghĩa là người nước ngoài không được vinh danh. Ngay từ khi ra đời năm 1802, Bắc Đẩu Bội Tinh đã được dành tặng cho người ngoại quốc, nhất là những tài năng trong các lĩnh vực văn hóa, khoa học, nghệ thuật, chẳng hạn thi hào Goethe của Đức, nhà vật lý người Ý Volta - người chế tạo ra pin điện, danh hài Charlie Chaplin. Ngoài ra, huân chương Bắc Đẩu Bội Tinh còn nhằm phục vụ lợi ích ngoại giao của Pháp. Theo quy định, tổng thống Pháp là người duy nhất có quyền lựa chọn và quyết định trao Bắc Đẩu Bội Tinh cho một nguyên thủ quốc gia, cố vấn tổng thống hay bộ trưởng, quan chức ngoại giao nước ngoài. Trong những trường hợp này, Bắc Đẩu Bội Tinh được xem là « huân chương ngoại giao » của Pháp. Trả lời phỏng vấn của đài France Info ngày 18/04/2018, bà Béatrice Wattel, tác giả cuốn sách « Bắc Đẩu Bội Tinh : Từ năm 1802 cho đến nay », giải thích : « Đó thực sự là một điều cần thiết về mặt ngoại giao. Chính những bước đầu tiên, những chiến lược chính trị khiến chúng ta sẵn lòng trao huân chương cho những người có liên quan ». Vì ẩn sau việc trao tặng Bắc Đẩu Bội Tinh có những lý do chính trị, ngoại giao, nên không phải nguyên thủ nào nhận huân chương cũng được công luận đánh giá là xứng đáng với phần thưởng Nhà nước cao quý nhất của Pháp. Năm 2006, tổng thống Nga Vladimir Putin được tổng thống Pháp Jacques Chirac tặng huân chương, nhưng một cách rất kín đáo, chỉ có truyền hình Nga đưa tin. Ngay khi đó, RSF (tổ chức Phóng viên Không biên giới) tại Pháp chỉ trích, coi đó là « sự xúc phạm đối với những người đấu tranh ở Nga vì tự do báo chí và dân chủ tại đất nước mình ». Ngược dòng lịch sử, Pháp cũng từng nhiều lần « vinh danh nhầm người », trong đó có ba nhà độc tài Benito Mussolini (Ý), tướng Franco (Tây Ban Nha), nhà lãnh đạo Nicolae Ceausescu (Rumani). Cho tới nay, có hai lần Pháp tước huân chương Bắc Đẩu Bội Tinh đã trao tặng cho các nguyên thủ nước ngoài : tổng thống Panama Manuel Norriega, và gần đây là tổng thống Syria Bachar Al Assad. Thực ra, cũng phải nói là khi tổng thống Pháp chưa kịp tiến hành thủ tục tước huân chương của Bachar Al Assad với lý do ông là một nhà độc tài, thì chính tổng thống Syria hồi tháng 04/2018 đã chủ động « đi trước một bước », trả lại Bắc Đẩu Bội Tinh cho Paris với cớ Pháp là chế độ nô lệ của Mỹ và hậu thuẫn khủng bố, nên đeo huân chương của Pháp không còn là một vinh dự. Dẫu sao đi chăng nữa, nhìn từ nước ngoài, Bắc Đẩu Bội Tinh vẫn là tấm huân chương trong mơ của nhiều người, như một đại sứ Pháp ở nước ngoài xin ẩn danh chia sẻ trên đài France Info : « Tôi dành nhiều thời gian để trao huân chương. Đối với người nước ngoài, huân chương Bắc Đẩu Bội Tinh rất danh giá. Đó là một công cụ gây ảnh hưởng. Với đa số quốc gia, đó là một phần nghi lễ mỗi khi có chuyến thăm cấp Nhà nước tới Pháp ».

Cứ mỗi giây lại có thêm 35 kg rác thải ở Paris. Như vậy, gần 2,2 triệu người dân thủ đô của Pháp thải ra mỗi ngày 3.000 tấn và mỗi năm khoảng 1,1 triệu tấn. Giảm khối lượng rác thải là một trong số mục tiêu của Kế hoạch Khí hậu Paris (Plan Climat Paris) mà thành phố muốn triển khai trên diện rộng để mọi công dân, mọi cơ quan, ngành nghề đều có thể tham gia, bắt đầu từ những hoạt động đơn giản nhất trong cuộc sống hàng ngày. Vào tháng 12/2018, lần đầu tiên « Tuyến phố không rác » (Zéro déchets) được thí điểm ở phố Thiên Đường (Rue de Paradis, quận 10) nhộn nhịp, nằm giữa khu phố sầm uất gần nhà ga phía Đông (gare de l’Est), và thể hiện rõ sự đa dạng của Paris. Con phố dài 500 mét không sạch bong như tên gọi « không rác », vẫn còn đầu mẩu thuốc lá, vết kẹo cao su trên vỉa hè, nhưng mục tiêu của dự án là cùng giảm khối lượng rác thải, 10% trong năm 2019, của khoảng 6.000 người sống và làm việc ở phố Thiên Đường. Bà Léa Vasa, trợ lý thị trưởng quận 10 Paris, giải thích trên đài phát thanh Europe 1 (06/12/2018) về dự án cùng giảm rác thải : « Những người tình nguyện ( vì chúng tôi không ép ai cả ), sẽ được hội Zero Waste Paris hỗ trợ, tùy theo hoàn cảnh của họ, vì rác thải có nhiều loại khác nhau, như rác thải từ các nhà hàng, hộ dân… Chúng tôi sẽ đồng hành với họ. Đầu tiên, chúng tôi cung cấp nhiều thông tin nhất có thể, sau đó cùng họ chọn những việc nho nhỏ, dễ làm và giúp thực sự giảm được khối lượng rác mà người ta thải ra. Chúng tôi sẽ tiến từng bước trong suốt năm nay. Ngay khi gặp một trở ngại, chúng tôi sẽ áp dụng những giải pháp, hoặc đã tồn tại, hoặc mời các nhà sáng tạo muốn thử nghiệm giải pháp của họ, hoặc tạo ra những ý tưởng mới ». « Thiên Đường không rác » : Tiểu thương ủng hộ từ ngày đầu Quán cà phê San Jose - « 1 euro, rẻ nhất Paris » - của ông Patrice Pages, luôn tấp nập khách ra vào. Vừa luôn tay pha cà phê tại chỗ, vừa đóng gói cà phê rang xay cho khách mang về, ông Pages giải thích với RFI tiếng Việt : « Phố Thiên Đường được chọn vì ở đây có nhiều trường học, nhà hàng, hộ dân cư và văn phòng. Chương trình vừa mới bắt đầu. Hiện tại, chưa có ai ở thành phố Paris đến làm việc với cửa hàng tôi, mà chỉ có hiệp hội Zero Waste Paris đến dán logo tham gia chương trình, ghi vào danh mục các cửa hàng tham gia trên website để người dân trong khu phố biết rằng họ có thể mua cà phê và đựng trong cốc mà họ mang đến. Nhưng như tôi giải thích với hiệp hội Zero Waste Paris, từ 10-12 năm nay, khi bắt đầu bán lẻ cà phê, tôi đã có rất nhiều khách hàng mang cốc riêng đến mua để tránh sử dụng cốc dùng một lần. Còn nếu uống tại chỗ, chúng tôi có tách sứ. Nhưng khi họ đến mua cà phê mang về văn phòng, họ thường mang cốc đến, với trà cũng như vậy ». Vẫn theo ông Pages, từ lâu, người dân sống xung quanh cửa hàng của ông đã ý thức được về việc giảm rác thải. Để khẳng định điều mình nói, ông mở cổng chính dẫn vào tòa nhà đối diện quán cà phê. Sau dãy hành lang dài là một khu sân chung và trong góc sân là một bình ủ phân hữu cơ lớn, đầy vỏ rau củ. Việc biến rác hữu cơ thành phân bón đã được thành phố Paris triển khai từ khá lâu. Tính đến giữa năm 2018, thành phố Paris đã tặng khoảng 500 bình ủ phân hữu cơ cho người dân. Bà Léa Vasa giải thích : « Một phần tư thùng rác là chất thải hữu cơ và chúng ta có thể dễ dàng biến chúng thành phân bón ngay trong nhà hoặc dưới sân chung của khu nhà. Ngoài thiết bị làm phân bón có thể làm tại nhà, chúng tôi cũng rất muốn thử hệ thống tái chế rác thực vật cho cả khu phố. Ngoài ra, trong một thùng rác ở Paris, trung bình một nửa là bao bì mà chúng ta có thể tránh được. Ví dụ, như vỏ chai dầu gội đầu, chúng ta có thể thay thế bằng xà phòng Marseilles chẳng hạn, hoặc tự chế ra sản phẩm tẩy rửa trong nhà. Đối với vỏ bọc sản phẩm chia thành phần nhỏ, hoặc đồ sử dụng một lần như cốc uống ở các nhà hàng, các tiểu thương hoàn toàn có thể thay đổi cách làm ». Phương pháp này được ông Abdoulaye, chủ nhà hàng Le Tricycle, nhiệt tình ủng hộ từ khi dự án được khởi động : « Gần đây thành phố Paris khuyến khích người dân tự mang hộp cơm rỗng, dao dĩa hoặc mang túi đến mua đồ. Điều này giúp chúng tôi tránh được vấn đề bao bì gây rác thải. Dù đó là bao bì bằng giấy, bìa tái chế, chúng tôi đều tìm cách tránh tối đa. Với đồ ăn mua mang đi, chúng tôi cố để chung nhiều món trong cùng một hộp, thay vì mỗi một món trong một hộp riêng, nhằm sử dụng ít bao bì nhất có thể. Ví dụ trong tương lai, nếu nhiều người mang hộp rỗng đến, tôi chắc chắn là có thể giảm được rất nhiều rác. Chúng tôi áp dụng chương trình này cách đây chưa lâu, khoảng một tháng, đã có nhiều người chú ý mang hộp rỗng đến, nhưng đúng là vẫn còn nhiều việc phải làm ». Tầng hai nhỏ nhắn được dành cho khách hàng ăn tại chỗ. Ở nhà hàng Le Tricycle, không có bàn kê riêng, khách ngồi chung bàn và chia nhau bình nước uống. Đồ ăn được phục vụ trong bát gỗ, đồ uống trong cốc thủy tinh, không ống hút và giấy ăn làm từ giấy tái chế. Ngoài món ăn sẵn mang đi, khách hàng còn có thể mua rau củ quả được bày bán ngay trong các kiện gỗ trước cửa hàng, cùng với dòng lưu ý : « Mang túi của bạn tới ». Mục tiêu giảm ít nhất 10% khối lượng rác Giảm lượng rác ngay từ gốc là mục tiêu chính mà thành phố Paris đề ra, vì cho dù bằng hình thức đốt hoặc tái chế, cả hai phương pháp đều tạo ra khí thải gây ô nhiễm không khí và nguồn nước. Để người dân thấy được nỗ lực của mình, chính quyền quận 10 sẽ thường xuyên cân rác thải từ các xe thu gom trên toàn tuyến phố. Mỗi hộ gia đình còn có thể nhận được cân riêng để tự theo dõi và so sánh từng thời điểm khối lượng rác mà họ thải ra. Bà Alexandra Cordebard, thị trưởng quận 10, tỏ ra khá tin vào sự tích cực của người dân, vì theo bà, « người Paris đang đi tìm giải pháp để giảm rác thải ». Hàng trăm chiếc gạt tàn bỏ túi sẽ được tặng cho những nhân viên hút thuốc lá làm việc trong phố để ngăn tình trạng đầu mẩu thuốc lá vẫn bị vất bừa bãi trên vỉa hè. Khoảng 26.000 đầu lọc thuốc lá được thu lượm chỉ trong vòng một ngày, vào tháng 06/2018, ở bên bờ kênh Saint-Martin là ví dụ mới nhất cho thấy thói quen xấu này của người Paris. Ngoài đào tạo cho người dân trong khu phố về « Không rác thải » và phân loại rác, hội Zero Waste Paris, đơn vị phối hợp với thành phố Paris, sẽ tổ chức nhiều lớp học « tự làm » (do it yourself), như tự chế biến mỹ phẩm hoặc sản phẩm tẩy rửa, dạy nấu ăn từ thức ăn thừa, tự làm vải bọc tẩm sáp ong để thay giấy bạc bọc đồ ăn, dùng bình đựng nước thay vì uống nước đóng chai, sửa đồ thay vì vất bỏ hoặc mua mới… Giảm 10% khối lượng rác cũng là mục tiêu đề ra cho cả thành phố Paris trong vòng 10 năm, từ 2010 đến 2020. Trong trường hợp thành công, kinh nghiệm từ phố Thiên Đường sẽ được nhân rộng ra nhiều quận khác của thủ đô, theo giải thích của bà Léa Vasa, trợ lý thị trưởng quận 10. « Ý tưởng của chúng tôi là rút ra kinh nghiệm từ trải nghiệm này và từ từ phổ biến những gì mà chúng tôi đã thu lượm được, tiến hành những thử nghiệm mới và nếu cho kết quả tốt, chúng tôi sẽ nhân rộng hơn. Dù sao thì mục tiêu của chúng tôi là đi xa nhất có thể được và ở khắp nơi. Chúng tôi biết rõ thách thức trước mắt. Nếu tất cả mọi người tiêu thụ như người Pháp thì chúng ta cần đến ba hành tinh tài nguyên. Kể từ ngày 02/08, nhân loại tiêu lạm vào nguồn tài nguyên mà thế giới có thể tái tạo. Vì vậy, chúng ta phải xem lại sâu sắc cách tiêu thụ và sản xuất của mình. Cho nên chúng tôi sẽ phổ biến rộng rãi những kinh nghiệm thu được trong lần thử nghiệm này ».

Báo kinh tế Les Echos ngày 16/10/2018 cho biết, hiện giờ tại 28 nước Liên Hiệp Châu Âu, Thụy Sĩ và Na Uy, có tổng cộng 2.261 công ty khởi nghiệp, 393 phòng nghiên cứu và 3.801 mạng xã hội và sự kiện (triển lãm, hội thảo) liên quan đến trí thông minh nhân tạo. Đó là kết quả nghiên cứu mà công ty tư vấn chiến lược Roland Berger thực hiện cho France Digitale, hiệp hội các doanh nhân và nhà đầu tư Pháp trong lĩnh vực công nghệ số, và được công bố tại hội thảo FranceisAI 17-18/10/2018. Tuy nhiên, có một điều không thể phủ nhận là Liên Hiệp Châu Âu vẫn đi sau Mỹ và Trung Quốc về phát triển trí thông minh nhân tạo, công nghệ của thế kỷ XXI. ý thức được về thách thức đang chờ đón trong việc cạnh tranh về trí thông minh nhân tạo với hai siêu cường Hoa Kỳ và Trung Quốc, nên hồi cuối năm 2018, Ủy Ban Châu Âu đã tổ chức một cuộc họp tập hợp 52 chuyên gia cao cấp, gồm các nhà nghiên cứu, đại diện các nghiệp đoàn, doanh nghiệp … nhằm lên một kế hoạch hành động chung cho toàn Liên Hiệp, đặc biệt là về trao đổi dữ liệu và đầu tư trong lĩnh vực trí thông minh nhân tạo. Kế hoạch sẽ chính thức được công bố vào mùa xuân 2019. Ủy Ban Châu Âu cũng đã hứa đầu tư 2 tỉ euro cho công nghệ trí thông minh nhân tạo để ứng dụng vào nhiều lĩnh vực như chế tạo sản phẩm, chăm sóc sức khỏe, phát triển nông nghiệp, phân tích dữ liệu cho chính phủ, sản xuất vũ khí … Trên kênh truyền hình France 24, ngày 17/12/2018, khi được hỏi tại sao Liên Hiệp Châu Âu lại thua kém Mỹ và Trung Quốc trong lĩnh vực trí thông minh nhân tạo, bà Mady Delvaux, dân biểu châu Âu, thuộc đảng Xã Hội và Dân Chủ, Luxembourg, trả lời : « Tôi nghĩ một phần là do chúng ta có ít phương tiện tài chính hơn, bởi vì trong những năm gần đây, dẫu sao thì chúng ta cũng bị hạn chế về ngân sách và không chú ý đến đầu tư. Cũng phải thấy là ở Mỹ, có rất nhiều doanh nghiệp tư nhân đầu tư vào trí thông minh nhân tạo. Và Trung Quốc thì nhận thấy là Hoa Kỳ đã vượt trước họ, thêm vào đó Trung Quốc thực sự cũng có nhiều phương tiện để gây ảnh hưởng, tôi muốn nhấn mạnh là họ không chỉ có tiền, mà Trung Quốc còn có khả năng, nguồn nhân lực. Để phát triển trí thông minh nhân tạo, cần có rất nhiều trí thông minh của con người thì mới làm được. Và tất nhiên là Trung Quốc có tiềm lực về các nhà nghiên cứu, các nhân tài. Ở châu Âu, chúng ta cũng đang hướng tới điều đó, nếu chúng ta giữ được những người trẻ tuổi và người tài ở lại châu Âu. » Quả thực, số tiền đầu tư của châu Âu « không ăn thua » so với mức đầu tư của Mỹ và Trung Quốc. Hoa Kỳ hiện đã có GAFAM (Google, Apple, Facebook, Amazon và Microsoft), Trung Quốc cũng có BATX (Baidu, Alibaba, Tencent, Xiomi). Mỗi năm, Trung Quốc đầu tư 5-7 tỉ đô la để kích thích phát triển trí thông minh nhân tạo « made in China ». Còn tại Mỹ, không chỉ chính phủ mà giới tư nhân cũng đầu tư rất nhiều vào trí thông minh nhân tạo. Chẳng hạn, Google chi 15 tỉ đô la/năm cho nghiên cứu và phát triển, chỉ tính riêng ở Mỹ. Ngoài ra, Mỹ rất giỏi về marketing, đứng đầu thế giới về triển khai hệ thống « nhập khẩu nhân tài », cho phép Hoa Kỳ thu hút những người giỏi nhất. Cản lực từ quy chế bảo vệ dữ liệu cá nhân RGPD ? Trí thông minh nhân tạo không thể tách rời Big Data - dữ liệu lớn có được nhờ thu thập một khối lượng khổng lồ thông tin cá nhân người sử dụng internet. Trong khi đó, Liên Hiệp Châu Âu lại rất chú trọng đến việc bảo mật thông tin cá nhân của công dân. Để bảo vệ cư dân mạng Liên Hiệp trước mối nguy bị lạm dụng, đánh cắp thông tin, sau 4 năm thương lượng với từng thành viên, Hội Đồng Châu Âu đã thông qua Quy chế bảo vệ dữ liệu cá nhân (RGPD) vào ngày 08/04/2016. Theo quy chế RGPD, nhà cung cấp dịch vụ trên internet chỉ được thu thập thông tin cá nhân của người dùng sau khi có được câu trả lời đồng ý rõ ràng của họ. Người dùng internet ở Liên Hiệp cũng sẽ phải được thông báo rành mạch, dễ hiểu về việc các công ty có ý định sử dụng thông tin cá nhân họ như thế nào, vì mục đích gì. Ngoài ra, các công cụ tìm kiếm phải tôn trọng « quyền được lãng quên » : các kết quả tìm kiếm thông tin cá nhân của một người phải được dỡ bỏ khi họ yêu cầu. Người dùng internet cũng có quyền « thu hồi » thông tin mà họ đã cung cấp cho các nhà mạng hoặc lấy lại dữ liệu để cung cấp cho một nhà cung cấp dịch vụ khác. Quy chế RGPD chính thức được áp dụng ở châu Âu từ ngày 25/05/2018. Vì RGPD có rất nhiều quy định cụ thể, khá chặt chẽ nên bà Eline Chivot, nhà phân tích thuộc Trung Tâm Sáng Kiến Dữ Liệu, cho rằng quy chế bảo vệ dữ liệu cá nhân của Liên Hiệp đang « thọc gậy bánh xe », « ngáng trở » Châu Âu phát triển trí thông minh nhân tạo. Nhà phân tích Eline Chivot giải thích : « Chẳng hạn nếu chúng ta nhìn vào cách thực hiện tiến trình quyết định tự động hóa, chúng ta nhận thấy là rất khó để các nhà lập trình tuân thủ những yêu cầu, sự bắt buộc mà quy chế RGPD đã đặt ra. (…) Và vì quy chế RGPD đề xuất là phải cắt nghĩa, giải thích cho người sử dụng, phải đảm bảo tính minh bạch, nên rất khó để các nhà lập trình tuân thủ quy chế, vì thế họ dễ bị phạt. » Quá muộn để Châu Âu cạnh tranh với Mỹ - Trung ? Trả lời cho câu hỏi liệu có phải là quá muộn để Châu Âu cạnh tranh về trí thông minh nhân tạo với Mỹ và Trung Quốc, nhà toán học Villani, dân biểu thuộc đảng Nước Pháp Tiến Bước, tác giả một báo cáo 240 trang cho chính phủ Pháp về về trí thông minh nhân tạo, khẳng định « châu Âu không bị muộn về kỹ thuật so với GAFA ». Điều nguy hiểm nhất lớn nhất trên quy mô châu Âu là không đổi hướng phát triển trí thông minh nhân tạo, và không thấy là các sản phẩm của châu Âu bị giảm giá trị so với sản phẩm trí thông minh nhân tạo ở các châu lục khác. Còn ông Guillaume Champeau, Giám đốc phụ trách pháp lý và đạo đức của Qwant - công cụ tìm kiếm của châu Âu - phát biểu : « Tôi nghĩ rằng không được nghĩ quá tiêu cực hoặc bi quan về hiện trạng lĩnh vực trí thông minh nhân tạo ở châu Âu. Chúng ta vẫn có những trường mà hầu hết những người giỏi nhất thế giới về trí thông minh nhân tạo đều được đào tạo từ đó. Ngoài ra, nhóm các công ty mà người ta gọi là GAFA của Mỹ, tức là các tập đoàn hàng đầu của Hoa Kỳ, cũng đến tìm kiếm các tài năng ở châu Âu, thậm chí các doanh nghiệp này còn đặt các trung tâm nghiên cứu và phát triển tại châu Âu. Trái lại, đúng là chúng ta có một vấn đề : các doanh nghiệp muốn phát triển ở châu Âu có mối lo lâu dài về tài chính, họ cũng không thể thu hút các nhân tài. Hoạt động huy động vốn ở châu Âu có những nét riêng, các doanh nghiệp châu Âu cũng không dám mạo hiểm như các doanh nghiệp ở nơi khác ». Châu Âu chỉ là thuộc địa công nghệ số ? Quả thực, hồi đầu năm 2018, Google và Samsung đã thành lập các trung tâm nghiên cứu về trí thông minh nhân tạo tại Paris. Cũng khẳng định là châu Âu có các trường đào tạo toán học và tin học tốt nhất thế giới, cung cấp nhiều nhân lực cao cấp cho các tập đoàn đa quốc gia, nhưng bà Nozha Boujemaa, giám đốc nghiên cứu của Viện nghiên cứu quốc gia về tin học và tự động (Inria), giám đốc Viện Khoa Học dữ liệu, trí thông minh và xã hội, lưu ý trên báo Le Monde, ngày 08/11/2018, là châu Âu hiện nay chỉ là « một thuộc địa công nghệ số của các tập đoàn GAFAM ». Chừng nào không có được các công cụ riêng để thu thập dữ liệu, châu Âu vẫn không thể vươn lên đi đầu trong lĩnh vực công nghệ của thế kỷ XXI. Ngoài ra, chỉ toán học và tin học thì không đủ, châu Âu còn thiếu hiệu quả về mô hinh kinh doanh trí thông minh nhân tạo. Nhiều công ty khởi nghiệp châu Âu đã gặt hái được nhiều thành công như DeepMind, Aldebaran, ARM … cuối cùng đều bị các tập đoàn đa quốc gia mua lại. Vấn đề của Châu Âu không phải là tạo ra các « con gà đẻ trứng vàng » mà là giữ được chúng cho Liên Hiệp. Riêng tại Pháp, nhà toán học Cédric Villani cũng nhấn mạnh tới « công cuộc khai thác thuộc địa công nghệ thông tin » của Google, Facebook. Hai tập đoàn này tới Pháp, mang đi những người tài giỏi nhất của Pháp, nhưng lại chẳng mang lại cho nước Pháp điều gì. Một điểm khác, theo báo cáo của tổ chức tư vấn chiến lược Roland Berger, ở cả 30 nước ở châu Âu mà tổ chức này tìm hiểu, trí thông minh nhân tạo thường được ứng dụng trong một số lĩnh vực như công nghệ, truyền thông và văn hóa, tài chính và chăm sóc sức khỏe. Đối với tổ chức Roland Berger, sự thuần nhất này cũng góp phần kìm hãm sự phát triển của châu Âu trong lĩnh vực trí thông minh nhân tạo. Roland Berger khuyến cáo mỗi nước cần chuyên sâu về những mảng thuộc thế mạnh và ưu tiên phát triển của mình trong lĩnh vực trí thông minh nhân tạo. Đồng thời kết hợp với các nước có cùng mối quan tâm để tạo thành những nhóm trong khu vực, điều đó sẽ cho phép tăng tính đa dạng và cải thiện trình độ, nâng cao tính cạnh tranh của châu Âu trên đấu trường thế giới về trí thông minh nhân tạo, nhất là trước hai siêu cường Mỹ - Trung.

Từ mùa khai trường 2019, Pháp sẽ tăng phí ghi danh (vẫn được gọi tắt là học phí) đối với sinh viên nước ngoài không thuộc Liên Hiệp Châu Âu. Quyết định được thủ tướng Edouard Philippe công bố ngày 19/11/2018 trong kế hoạch Choose France (Chọn nước Pháp) và đang gây chia rẽ trong giới sinh viên và các trường đại học : một số người ủng hộ, một số khác chỉ trích kịch liệt. Để theo học chương trình đại học (ba năm), mức học phí tăng từ 170 euro lên thành 2.770 euro/năm. Tương tự, học phí đối với bậc thạc sĩ (hai năm) và tiến sĩ sẽ tăng từ 243 hoặc 380 euro lên thành 3.770 euro. Theo giải thích của thủ tướng Edouard Philippe, mức học phí mới chỉ tương đương « 1/3 kinh phí thật sự » mà Nhà nước Pháp đài thọ cho một năm học của mỗi sinh viên và vẫn thấp hơn so với mức từ 8.000 đến 13.000 euro ở Hà Lan hoặc vài chục nghìn bảng Anh ở Anh Quốc. Tăng học phí để… cấp nhiều học bổng hơn cho sinh viên nước ngoài Thủ tướng Edouard Philippe nhấn mạnh rằng tăng học phí đối với du học sinh không thuộc Liên Hiệp Châu Âu giúp Pháp có thể cấp nhiều học bổng hơn cho sinh viên nước ngoài có hoàn cảnh khó khăn và học giỏi. Tuy nhiên, cùng với một số trường hợp được miễn giảm, khoảng « 1/4 sinh viên nước ngoài có thể sẽ được miễn trừ hoặc được cấp học bổng ». Trả lời RFI tiếng Việt, giáo sư sử học đương đại Jean-François Klein, đại học Le Havre Normandie, giải thích : « Theo những gì tôi được biết, trường hợp ngoại lệ chỉ áp dụng cho sinh viên Canada và Thụy Sĩ với danh nghĩa là Cộng đồng Pháp ngữ (Francophonie), nhưng đây lại là khối Pháp ngữ của những quốc gia giầu có. Và điều này đặt ra vấn đề thực sự. Phần lớn các trường đại học và giảng viên kịch liệt phản đối biện pháp này. Ngay cả CP-CNU (Hội đồng Quốc gia các trường đại học) cũng lên tiếng phủ quyết, đồng thời giải thích rằng Hội nghị Chủ tịch trường đại học (Conférence des Présidents d’Université, CPU) từ chối quyết định mà họ cho là « chuyên chế » từ phía chính phủ, vì không có sự tham vấn về chủ đề này ». Trong thông cáo ngày 10/12/2018, Hội nghị Chủ tịch trường đại học chính thức yêu cầu khẩn trương mở một cuộc tham vấn về việc tăng học phí « vì nước Pháp cần sinh viên quốc tế để đóng góp vào sự phát triển của đất nước và sự tỏa sáng của Pháp trên thế giới. Vì Pháp phải cải thiện sức hấp dẫn quốc tế của mình, thu hút thêm nhiều sinh viên quốc tế hơn, kể cả việc đa dạng hóa các quốc tịch ». Tăng học phí sẽ làm giảm bớt số lượng sinh viên nước ngoài ? Tuy nhiên, vẫn theo thông cáo trên, quyết định tăng học phí của chính phủ « có nguy cơ làm giảm số lượng sinh viên và nghiên cứu sinh mà chúng ta đang đón nhận ». Giáo sư Jean-François Klein đồng tình về điểm này : « Nói một cách rõ ràng hơn, tôi cho rằng, khi trao đổi với nhiều đồng nghiệp, biện pháp này nhắm chủ yếu đến sinh viên Trung Quốc, vì người ta nhận thấy rằng ở Trung Quốc, nếu một tấm bằng không đắt thì sẽ không có giá trị lắm. Và tôi nghĩ, đây là một cơ hội để Nhà Nước tìm cách thu tiền nhiều hơn, nhưng với chúng tôi, biện pháp này lại sập cửa với cả thế giới. Đây không phải là tin tốt đẹp gì, vì sinh viên ở các nước ít phát triển hơn sẽ tự hỏi liệu có cần đến Pháp du học hay không. Phải nói rõ là biện pháp của chính phủ Pháp là một tai họa đối với cộng đồng Pháp ngữ và các nước mà Pháp thường liên kết. Trong tương lai, việc này sẽ tác động đến ngành nghiên cứu của Pháp, vì, như trường hợp trường đại học Le Havre, một trường đại học nhỏ với 9.500 sinh viên, thì 10% sinh viên học thạc sĩ và tiến sĩ của trường là sinh viên nước ngoài, và chủ yếu là từ các nước Pháp ngữ, như ba nước Bắc Phi (Tunisia, Algeri, Maroc), châu Phi phía nam sa mạc Sahara và châu Á ». Với một số nghiệp đoàn sinh viên (FAGE, UNEF), quyết định tăng học phí đối với sinh viên không thuộc Liên Hiệp Châu Âu là « điều không chấp nhận được ». Họ kiên quyết bảo vệ tính phổ quát của nền giáo dục Pháp, cho tất cả mọi người, dù mang quốc tịch nào. Giải thích về việc tăng học phí đối với sinh viên ngoài Liên Hiệp Châu Âu, thủ tướng Edouard Philippe nhấn mạnh : « Nghịch lý ở chỗ, chính chi phí học tập ở Pháp thấp khiến nhiều sinh viên nước ngoài nghi ngờ về chất lượng đào tạo của Pháp ». Nhưng tăng học phí sẽ khiến nhiều sinh viên nước ngoài cân nhắc liệu có cần phải đến Pháp học tập hay không, như giải thích của giáo sư Jean-François Klein : « Dĩ nhiên, chính sách này được cho là thu hút sinh viên, nhưng cũng đến lúc phải khôn ngoan một chút. Nếu như họ có khả năng trả học phí ở MIT (Massachusettes Institute of Technology, Viện Công nghệ Massachusettes) hoặc đại học Thượng Hải hoặc Singapore, thì họ không hẳn đã chọn học thạc sĩ ở Pháp, dù Pháp có nhiều bằng thạc sĩ rất tốt, chương trình đào tạo chất lượng cao và nhiều sinh viên giỏi. Đào tạo những người đến từ các nước phía nam (so với Pháp, nhằm nói đến các nước đang phát triển), là việc rất quan trọng đối với cộng đồng Pháp ngữ. Cũng phải nói chính khối Pháp ngữ đã giúp nước Pháp tỏa sáng ra khắp thế giới. Việc này rất cần thiết. Và đằng sau đó còn có cả một thị trường. Về mặt kinh tế, tôi nghĩ là chúng ta đang tự bắn vào chân mình ». Cải thiện điều kiện tiếp đón để thu hút thêm sinh viên nước ngoài Cải thiện điều kiện tiếp đón sinh viên nước ngoài cũng nằm trong loạt biện pháp mới. Điểm thứ nhất là đơn giản hóa chính sách visa : hồ sơ sinh viên sẽ được các lãnh sự Pháp ưu tiên xử lý, cổng điện tử France-Visas sẽ cải thiện việc truy cập thông tin về những giấy tờ cần nộp ; việc thu thập hồ sơ sẽ thuận lợi hơn nhờ dịch vụ của các công ty đối tác bên ngoài. Trong năm đầu tiên, sinh viên được cấp visa dài hạn, tương đương với thẻ cư trú để tránh phải đến làm thủ tục ở Cơ quan quản lý Nhập cư và Hội nhập Pháp (OFII), nơi nổi tiếng đông người và thời gian chờ rất lâu. Kể từ tháng 03/2019, sinh viên nước ngoài có bằng thạc sĩ ở Pháp và đã trở về nước, có thể được hưởng một thẻ cư trú trở lại Pháp và tìm việc làm. Biện pháp thứ hai là tăng gấp đôi chương trình dạy tiếng Pháp, thông qua các lớp bồi dưỡng tăng cường tiếng Pháp trước và sau khi sinh viên nước ngoài đến Pháp, và tăng gấp đôi số sinh viên theo học đại học bằng tiếng Anh ở Pháp. Hiện tại có 237 cơ sở dạy đại học mở chương trình đào tạo bằng tiếng Anh, trong đó có 137 trường công lập, tập trung chủ yếu ở ba chuyên ngành : Kinh doanh/Quản trị ; Kỹ sư/Công nghệ ; Khoa học/Môi trường/Y tế. Biện pháp cuối cùng là tạo danh hiệu Bienvenue en France (Chào mừng bạn đến Pháp) để cải thiện và đồng nhất chất lượng tiếp đón tại tất cả các trường đại học Pháp. Hiện có 70 trường đăng ký danh hiệu trên và nếu được nhận, các trường có thể được cấp một khoản tiền từ quỹ khởi động chương trình Bienvenue en France của chính phủ để giúp các trường đó đổi mới cách tiến hành nhằm đạt được mục tiêu đề ra. Theo thống kê trong kế hoạch Choose France, Pháp là nước thu hút du học sinh nước ngoài nhiều thứ 4 trên thế giới, sau Mỹ, Anh và Úc. Tuy nhiên, Pháp đang bị Đức và Nga ngấp nghé chiếm vị trí thứ 4, đồng thời cũng phải đối mặt với chính sách thu hút sinh viên nước ngoài của một số nước khác như Trung Quốc, Canada, Ả Rập Xê Út, Thổ Nhĩ Kỳ, Hà Lan. Với kế hoạch Choose France, Pháp muốn đón 500.000 sinh viên nước ngoài vào năm 2027, thay vì 300.000 sinh viên mỗi năm như hiện nay. Số lượng sinh viên quốc tế là một yếu tố thể hiện « quyền lực mềm », sức hấp dẫn của hệ thống giáo dục và chứng tỏ khả năng đạo tạo giới tinh hoa trong tương lai mà tất cả các « cường quốc » giáo dục đều hướng đến.

"Tại sao lại nói đến chuyện xuất bản sách bây giờ ? Tại sao đi ngược với xu thế thời đại xem văn chương là món ăn nhanh, nóng hổi, tức thời, đọc lướt qua trên mạng rồi quên ngay tức khắc để nhường chỗ trong bộ nhớ cho những món ăn nhanh khác ? " (...) "Thêm nữa, xuất bản, nhất là xuất bản các tác phẩm văn chương, là rất khó khăn trong hoàn cảnh của cộng đồng Việt hải ngoại những năm gần đây vì chẳng những độc giả không nhiều mà bưu phí gửi sách đi xa lại quá cao". Nhưng ngần ấy thách thức không làm nhà thơ kiêm dịch giả Trịnh Y Thư nản lòng. Từ khi nghỉ hưu, ông dành gần trọn thời gian dựng lại một nhà xuất bản đã ngưng hoạt động từ hơn một chục năm nay. Nhà xuất bản mới ấy lấy tên là Văn Học Press mà đến nay ông là người duy nhất quán xuyến đủ mọi việc. Sau hơn chín tháng hoạt động, Văn Học Press đã cho xuất bản chín tác phẩm, trong đó gồm tám tác phẩm mới và tái bản tiểu thuyết Vòng Đai Xanh của Ngô Thế Vinh. Trong bức thư thay cho lời giới thiệu Văn Học Press, ông Trịnh Y Thư nhìn nhận những đóng góp không thể chối cãi của Internet để đưa những lời hay ý đẹp trong thi ca đến với độc giả, hay để giúp bạn đọc tìm lại được những tác phẩm xưa. Nhưng "dưới góc độ người viết", nhà thơ kiêm dịch giả Trịnh Y Thư không "cảm thông trọn vẹn với một nền văn học hoàn toàn dựa vào Internet". Trả lời RFI Việt ngữ, chủ nhiệm duy nhất của Văn Học Press lần lượt trình bày về những thách thức đặt ra ở thời đại kỹ thuật số đối với một nhà xuất bản. Đổi lại, Internet và công nghệ cao cũng là những công cụ tốt để theo sát nhu cầu của những người yêu sách.