TẠP CHÍ KINH TẾ

Hoa Kỳ tiếp tục siết chặt vòng vây chung quanh các tập đoàn công nghệ cao của Trung Quốc. Ba ngày trước vòng đàm phán với Bắc Kinh tại Washington hôm 10/10/19 để giải quyết tranh chấp thương mại, bộ Thương Mại Mỹ đưa 8 tập đoàn công nghệ cùng 20 cơ quan Nhà nước của Trung Quốc vào "danh sách đen" vì lý do các thực thể này tham gia chiến dịch đàn áp người Duy Ngô Nhĩ tại Tân Cương. Ngoại trưởng Pompeo lên án Trung Quốc bắt giữ "hơn một triệu người Hồi Giáo trong khuôn khổ một chiến dịch tùy tiện và thô bạo nhằm xóa sổ đạo Hồi và văn hóa của người Duy Ngô Nhĩ tại Tân Cương". Tuy nhiên, không một nhà quan sát nào tin rằng, chính quyền Donald Trump trừng phạt 28 thực thể nói trên vì bỗng dưng động lòng trắc ẩn trước hoàn cảnh của người Duy Ngô Nhĩ theo đạo Hồi bị đàn áp, của những đứa trẻ bị cướp khỏi vòng tay yêu thương của cha mẹ để bị đưa vào các trại tập huấn, nơi chúng bị nhồi sọ để trở thành những "người tốt". Bởi trong số 28 doanh nghiệp trong tầm ngắm của bộ Thương Mại Hoa Kỳ, có 8 công ty trong lĩnh vực công nghệ cao, là những đối thủ cạnh tranh trực tiếp với các tập đoàn high tech của Mỹ. Tám công ty đó gồm : Dahua Technology, Hikvision, iFlytek, Megvii Technology, SenseTime Technology, YITU Technology, Wuhan Yixin Technology và Xiamen Meiya Pico. Đây là những con chim đầu đàn của Trung Quốc trong các lĩnh vực trí thông minh nhân tạo, bảo mật không gian mạng và dữ liệu tin học, hay là những tên tuổi trên thị trường giám sát video, nhận diện khuôn mặt ... Trả lời đài RFI Pháp ngữ, giáo sư Grégory Vanel, giảng dậy tại trường Quản Trị Kinh Doanh ở Grenoble và cũng là chuyên gia về kinh tế Hoa Kỳ cho rằng, đòn phạt mới này nhắm vào các quyền lợi của Bắc Kinh trước hết là vì mục tiêu kinh tế. Đây là một bước kế tiếp của Hoa Kỳ trong cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung : "Thực ra, tất cả những động thái này nằm trong khuôn khổ một lịch trình khá rõ ràng : Mỹ và Trung Quốc đang đàm phán tay đôi và Washington đề ra ba kỳ hạn cho phía Bắc Kinh: Thứ nhất là ngày 15 tháng 10, nếu đối thoại không có tiến triển, Mỹ đánh thuế 30 % thay vì 25 % nhắm vào 250 tỷ đô la hàng của Trung Quốc ; Nhà Trắng dọa đến ngày 27/11/2019 sẽ đánh thuế vào xe hơi của Trung Quốc và thời hạn quan trọng thứ ba là ngày 15/12/2019, chính quyền Trump đòi đánh thuế vào gần như toàn bộ hàng hóa của Trung Quốc nhập vào Mỹ. Trong bối cảnh đó tổng thống Donald Trump viện cớ nhân quyền, lên án Bắc Kinh đàn áp người Duy Ngô Nhĩ để giới hạn giao thương với một số công ty và cơ quan của Trung Quốc. Theo tôi, tổng thống Mỹ không chỉ quan tâm đến vấn đề nhân quyền mà vấn đề ở đây liên quan đến khả năng cạnh tranh của các tập đoàn Trung Quốc trong lĩnh vực công nghệ cao". Mũi nhọn high tech của Trung Quốc Megvii hay YITU đang là những ngôi sao sáng của Trung Quốc trong lĩnh vực nhận diện khuôn mặt. Nhờ có sự yểm trợ của tập đoàn mua bán trên mạng Alibaba, Megvii đã phát triển nhiều ứng dụng được dùng trong nhiều lĩnh vực tại Trung Quốc, từ dịch vụ thanh toán tiền qua điện thoại thông minh cho đến chức năng nhận diện các đối tượng bị công an Trung Quốc theo dõi. YITU không chỉ nhận diện khuôn mặt mà tương tự như iFlytek còn nhận ra cả giọng nói của các đối tượng cần nhắm tới. Riêng công ty Xiamen Meiya Pico thì chuyên về các dịch vụ thu thập dữ liệu điện tử, bảo mật không gian mạng và thông tin dữ liệu lớn. Về phần Hikvision, công ty có trụ sở ở Hàng Châu này là một trong những nhà cung cấp trang thiết bị theo dõi qua video lớn trên thế giới. Gần 1/3 doanh thu của tập đoàn trong năm 2018 có được là nhờ các hợp đồng làm ăn với nước ngoài. Nhưng một năm trước đó, Hikvision đã trúng thầu 5 hợp đồng trị giá 240 triệu đô la với các cơ quan đặc trách về an ninh tại tỉnh Tân Cương. SenseTime là một công ty khởi nghiệp hoạt động trong lĩnh vực trí thông minh nhân tạo, phát triển phần mềm cho phép nhận diện khuôn mặt. Ba cổ đông chính của SenseTime là tập đoàn ngân hàng Nhật Bản Softbank, Alibaba của Trung Quốc và tập đoàn sản xuất bọ điện tử của Mỹ Qualcom. Trong kế hoạch "Made In China 2025" Bắc Kinh đã đề ra mục tiêu dẫn đầu thế giới về thông minh nhân tạo. Bởi đây vừa là phương tiện để tăng cường kiểm soát an ninh nội địa, vừa là công cụ để khẳng định vị trí của Trung Quốc trên trường quốc tế, tranh giành ảnh hưởng với Hoa Kỳ, đảo lộn trật tự quốc tế trong tương lai. Chẳng vậy mà hội nghị thế giới về trí thông minh nhân tạo (WAIC) lần thứ nhì đã được tổ chức cuối tháng 8/2019 tại Thượng Hải, hơn 200 nhà thuyết trình, 400 công ty tham dự. Trong số này có những tên tuổi như tập đoàn IBM hay Microsoft, Tesla, Amazon của Mỹ... Quyết định của Nhà Trắng đưa các công ty này vào danh sách đen, dẫn tới hậu quả trước mắt là các tập đoàn nói trên bị cấm mua trang thiết bị của Mỹ và điều đó gây trở ngại cho đà phát triển của các con chim đầu đàn Trung Quốc trong lĩnh vực công nghệ cao. Vậy phải chăng, sau khi tấn công hai đại tập đoàn của Trung Quốc là Hoa Vi và ZTE chính quyền Trump mở rộng mặt trận triệt hạ công nghệ high tech của đối phương ? Giáo sư Grégory Vanel, trường Quản Trị Kinh Doanh Grenoble trả lời : "Đúng như vậy, Donald Trump sử dụng nhiều chiến lược cùng một lúc. Một mặt, ông đe dọa tăng thuế nhập khẩu, áp dụng các hàng rào quan thuế để "tấn" vào đối phương. Mặt khác, Hoa Kỳ viện lý do an ninh để hạn chế các khoản giao dịch giữa các công ty Mỹ với các hãng của Trung Quốc qua đó gia tăng áp lực với Bắc Kinh. Như chúng ta đã biết, để phát triển, Trung Quốc cần đến các đối tác Mỹ. Mùa hè vừa qua, Washington cấm các công ty Mỹ dùng trang thiết bị của các tập đoàn Trung Quốc như Hoa Vi hay ZTE. Năm 2018, ZTE đã phải tạm ngưng hoạt động trong vòng một tháng. Ông Trump gây sức ép rất lớn đối với các tập đoàn Trung Quốc, nhất là những hãng có liên hệ mật thiết với chính quyền nước này. Tấn công trên cả hai mặt như vậy Nhà Trắng muốn Bắc Kinh hiểu rằng, kinh tế Trung Quốc sẽ bị thiệt thòi rất nhiều nếu Mỹ và Trung Quốc không đạt được đồng thuận giải quyết tranh chấp". Câu hỏi cuối cùng, trong cuộc đọ sức dài hơi với Trung Quốc về thương mại, những mũi tấn công liên tiếp đó của Nhà Trắng có hiệu quả hay không ? Thủ tướng Lý Khắc Cường nói tới tỷ lệ tăng trưởng khoảng từ 6 đến 6,5 % cho năm 2019, và đây là mức tăng chậm nhất từ khi Trung Quốc mở cửa kinh tế. Chuyên gia về kinh tế Hoa Kỳ, giáo sư Vanel giảng dậy tại trường Quản Trị Kinh Doanh Grenoble phân tích : "Đúng là kinh tế Trung Quốc gặp khó khăn, nhưng không chỉ có một mình Trung Quốc gánh chịu hậu quả. Ngay cả các hãng công nghệ cao của Mỹ cũng bị ảnh hưởng bởi vì họ lệ thuộc vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Nói cách khác, Mỹ và Trung Quốc vừa là những khách hàng vừa là các nguồn cung cấp của nhau. Tôi lấy ví dụ, khi Google dọa ngưng cấp một số ứng dụng cho điện thoại thông minh của Hoa Vi, hãng này đã lúng túng, nhưng ngay sau đó, chính Google cũng đã phải rút lại kế hoạch này bởi vì đóng cửa với một khách hàng như Hoa Vi là điều bất khả thi. Thực ra mục tiêu của Donald Trump không chỉ dừng lại trong lĩnh vực kinh tế hay thương mại, bởi vì Mỹ cứ phạt Trung Quốc mà vẫn không thu hẹp được thâm hụt mậu dịch với Bắc Kinh. Theo tôi, giảm thâm thủng mậu dịch chỉ là hàng thứ yếu trong mắt chính quyền Trump. Ưu tiên của Washington là cắt đứt liên hệ giữa các tập đoàn công nghệ cao của Mỹ và Trung Quốc, tránh để thế thượng phong của Hoa Kỳ bị đe dọa. Hoa Kỳ lo ngại khi thấy Trung Quốc đã đầu tư rất nhiều vào công nghệ cao, vào trí thông minh nhân tạo ... Mỹ sợ bị qua mặt. Ngoài ra, tổng thống Mỹ đang lúng túng về chính trị nội bộ, đảng đối lập đòi truất phế và ông ra tranh cử thêm một nhiệm kỳ nên Donald Trump cần chứng minh rằng ông là nhà lãnh đạo bảo vệ công ăn việc làm cho dân Mỹ. Đành rằng từ khi chiến tranh thương mại khai mào, kinh tế của Trung Quốc bị chựng lại, nhưng theo tôi đấy là do những bất cập của tự bản thân mô hình phát triển Trung Quốc hơn là do tác động từ các biện pháp trừng phạt Bắc Kinh do Washington ban hành". Nói cách khác, chiến tranh thương mại Mỹ - Trung sẽ còn kéo dài, và bằng chứng rõ rệt nhất là sự kiện Washington thông báo đạt được đồng thuận "ở giai đoạn 1" làm các nhà đầu tư không mấy hào hứng. Chỉ số chứng khoán không tăng mạnh tại châu Á và cả ở Hoa Kỳ trong ngày đầu tiên hoạt động trở lại sau tin vui Mỹ - Trung "đình chiến". Giá dầu hỏa trên thế giới cũng không khởi sắc. Giới quan sát thận trọng cho rằng tổng thống Hoa Kỳ vẫn thường xuyên đổi ý trên tất cả những điều ông đã nói ra. Vả lại tới nay Washington vẫn để ngỏ khả năng đánh thuế vào toàn bộ hàng của Trung Quốc bán sang Hoa Kỳ, từ điện thoại thông minh đến phụ tùng xe hơi cũng như trên rất nhiều các mặt hàng khác. Việc trừng phạt các công ty công nghệ cao của Trung Quốc cho thấy Nhà Trắng đang sử dụng cùng lúc các hàng rào quan thuế và phi quan thuế để bắt bí đối phương. Mục tiêu chính quyền Trump nhắm tới là cắt các nguồn cung cấp giúp các công ty Trung Quốc vươn vòi đe dọa thế thượng phong về kinh tế, chiến lược của Mỹ. Không chắc Bắc Kinh dễ dàng để cho phía Washington ghi những bàn thắng quan trọng trong cuộc đọ sức này.

Từ Tổ Chức Hợp Tác và Phát Triển Kinh Tế (OCDE) đến Quỹ Tiền Tệ Quốc Tế (IMF) đều báo động tăng trưởng toàn cầu trong năm 2019 sẽ "tệ nhất" kể từ 2008 và tình hình sẽ "xấu đi thêm nữa". Chiến tranh thương mại Mỹ-Trung, ẩn số chung quanh Brexit, lo ngại tư nhân vỡ nợ là những nguyên chính. Theo chuyên gia Pháp, Anne Laure Delatte thuộc trung tâm nghiên cứu CEPII kịch bản khủng hoảng 2008 đang tái diễn. Lời cảnh cáo này càng khiến giới đầu tư lo lắng khi Ngân Hàng Trung Ương Mỹ và Trung Quốc cùng hạ lãi suất. Ngân Hàng Trung Ương Châu Âu (BCE) thông báo tiếp tục mua vào công trái phiếu của các thành viên trong khối châu Âu. Hiện tượng dư thừa tiền mặt đang thổi lên những bong bóng đầu cơ. Trong thông báo ngày 19/09/2019, OCDE một lần nữa đã hạ dự báo tăng trưởng của thế giới trong năm 2019, xuống còn 2,9 % thay vì 3,2 % như đã loan báo cách nay bốn tháng. Kinh tế trưởng của OCDE, bà Laurence Boone, kêu gọi các nước thành viên "can thiệp", "tận dụng thời điểm mà lãi suất ngân hàng đang rất thấp để đầu tư ngay từ bây giờ", đồng thời "chấm dứt các biện pháp tăng thuế nhập khẩu, ngừng áp dụng các biện pháp trợ giá gây cạnh tranh bất bình đẳng" làm phương hại đến thương mại của thế giới. Cảnh báo của OCDE tránh nêu đích danh Mỹ hay Trung Quốc nhưng đây là thông điệp gửi đến cả Washington lẫn Bắc Kinh. OCDE bi quan nhận thấy rằng, 36 nước thành viên không thể tiếp tục trông cậy vào tăng trưởng "thần kỳ" của Trung Quốc. Tại Nhật Bản, chính sách mang tên thủ tướng Shinzo Abe để thúc đẩy kinh tế được khởi động từ đầu năm 2013 tới nay vẫn chưa đem lại những kết quả như Tokyo mong muốn. Thêm vào đó, Nhật Bản cũng đang phải trả giá đắt vì các biện pháp bảo hộ của đồng minh Hoa Kỳ. Nhìn đến đầu tầu kinh tế của châu Âu là Đức, Berlin bị đe dọa suy thoái, tức là GDP giảm trong hai quý liên tiếp. OCDE dự phóng GDP của Đức trong năm 2019 chỉ tăng 0,5% tức chỉ bằng phân nửa so với dự báo cơ quan này đã công bố hồi tháng 5/2019. Một cột trụ của châu Âu khác là Anh thì đang bị sa lầy vì Brexit. Còn lại có Pháp với 1,2% dự báo tăng trưởng cho năm nay. Về phần nước Ý, OCDE không dám đánh cuộc vào độ bền của liên minh chính phủ cầm quyền tại Roma. Nhìn sang Hoa Kỳ, đành rằng từ tỷ lệ tăng trưởng đến chỉ số chứng khoán hay tỷ lệ thất nghiệp đều vẫn được các nhà đầu tư tin tưởng nhưng nếu như toàn cảnh kinh tế Mỹ tươi sáng như vậy thì tại sao Cục Dự Trữ Liên Bang đã phải hạ lãi suất trong hai tháng liên tiếp và thống đốc Jerome Powell liên tục bị Nhà Trắng thúc ép để tiếp tục giảm lãi suất chỉ đạo thêm nữa ? Nợ của tư nhân quả bom sắp nổ Trả lời hãng tin Reuters, Eric Bourguignon, thuộc quỹ đầu tư châu Âu Swiss Life Asset Managers nói đến hiện tượng các nhà đầu cơ, giới đầu tư và tư nhân "nghiện tiền mặt" và số này biết rằng, từ sau khủng hoảng tài chính thế giới 2008, mỗi lần tăng trưởng kinh tế có dấu hiệu hụt hơi, đương nhiên các ngân hàng trung ương can thiệp, bơm thêm tiền cho các khu vực sản xuất, cho tư nhân. Về phần chuyên gia Pháp Anne Laure Delatte, Trung Tâm Nghiên Cứu Về Triển Vọng Kinh Tế và Thông Tin Quốc Tế -CEPII trả lời đài RFI tiếng Việt bà Delatte nhấn mạnh đến điểm tương đồng với giai đoạn trước khi nổ ra khủng hoảng 2008 đồng thời cảnh báo về nguy cơ tư nhân và các doanh nghiệp mất khả năng thanh toán. Anne Laure Delatte, CEPII : Có nhiều dấu hiệu cho thấy tình hình hiện nay rất giống với giai đoạn trước khủng hoảng 2008 hay trước khủng hoảng Á châu năm 1997. Đặc biệt là nợ của tư nhân đã tăng rất nhanh trong thời gian gần đây. Có nghĩa là các hộ gia đình, các doanh nghiệp đã đi vay rất nhiều. Cần giải thích là sau khủng hoảng tài chính toàn cầu 2008, tất cả các ngân hàng trung ương trên thế giới đều nới lỏng chính sách tiền tệ, có nghĩa là vừa hạ lãi suất chỉ đạo xuống thấp tới mức tối đa để khuyến khích tư nhân đi vay nhằm kích thích tiêu thụ và đầu tư, vừa mua vào công trái phiếu của nhà nước. Ngân Hàng Trung Ương Châu Âu đã liên tục mua vào công trái phiếu của các thành viên khối euro. Trong 10 năm qua, biện pháp này đã cho phép hỗ trợ cho tăng trưởng. Nhưng kèm theo đó, đã nảy sinh nhiều quả bóng đầu cơ, từ đầu cơ địa ốc đến tài chính ... Nguy hiểm ở đây là trong trường hợp các doanh nghiệp mất khả năng thanh toán, toàn bộ các hoạt động kinh tế sẽ bị tê liệt. Tất cả mọi khủng hoảng đều bắt nguồn từ hiện tượng nợ quá tải. Về mức nợ của tư nhân tại Pháp, theo thống kê của bộ Kinh Tế hồi tháng 3/2019, mức nợ của các hộ gia đình và doanh nghiệp Pháp tương đương với 133,3 % GDP cao hơn mức trung bình trong khối đồng tiền chung euro. Để so sánh, tỷ lệ này là 159 % tại Anh Quốc, và 149 % tại Hoa Kỳ. Nhìn chung nợ công và nợ tư trên toàn thế giới cuối 2018 đạt ngưỡng 250.000 tỷ đô la, tức là lớn gấp hơn ba lần so với của cải cả nhân loại làm ra. Hỏng đầu máy xuất khẩu Trong khi đó các viện nghiên cứu và tổ chức quốc tế đều bi quan về viễn cảnh kinh tế của toàn cầu. Tăng trưởng về thương mại của toàn cầu trong 2 năm do tác động của các biện pháp bảo hộ đang từ 4,6 % rơi xuống còn 1,2 % trong năm nay. Cùng lúc, các chỉ số về sản xuất công nghiệp từ của Hoa Kỳ đến Nhật Bản, từ của Đức đến Hàn Quốc đều chựng lại, riêng với Bắc Kinh, bài toán còn nan giải hơn gấp bội khi biết rằng, đây là một trong bốn cột trụ của phép lạ kinh tế Trung Quốc. Chuyên gia Anne Laure Delatte giải thích thêm về mối đe dọa thứ nhì đối với kinh tế thế giới hiện tại. Anne Laure Delatte,CEPII : Điểm thứ nhì gây lo ngại là yếu tố chính trị, đặc biệt là chính sách kinh tế và thương mại của Mỹ, vì chúng ta biết rằng Hoa Kỳ một trong những động cơ chính của tăng trưởng toàn cầu. Có điều chính sách kinh tế của tổng thống Trump cứ thay đổi liên tục, chính quyền nước này thiếu tầm nhìn xa, thành thử các nhà đầu tư nản lòng. Trong cuộc chiến thương mại với Trung Quốc hay với châu Âu, Trump không đi theo logic hợp tác. Bởi vì theo ông thương mại thế giới có nghĩa là trong cuộc chơi này, có bên được, bên thua. Trong bối cảnh lãi suất ngân hàng từ một chục năm qua được giữ ở mức sàn - tức rất thấp - các ngân hàng trung ương lại dễ dàng mua vào công trái phiếu để đài thọ các chương trình chi tiêu công cộng và khuyến khích các ngân hàng thương mại cho tư nhân vay mượn, ở đầu đầu bên kia, nhu cầu đầu tư vào sản xuất lại không nhiều. Những hứa hẹn về một cuộc cách mạng kỹ thuật số sau một giai đoạn bùng phát, hàng loạt các dự án đầu tư vào các công ty khởi nghiệp ở Âu Mỹ, nay có dấu hiệu bão hòa. Dư thưa tiền mặt, thiếu chỗ đầu tư Hiện tượng dư thừa tư bản bắt buộc các cơ quan tài chính phải mạo hiểm trên những thị trường có mức độ rủi ro cao. Điều đó có nghĩa là các ngân hàng khuyến khích thân chủ đi vay với những điều khoản ngày càng ít điều kiện ràng buộc. Đây là kịch bản từng xảy ra hồi 2006-2007 trước khi dẫn đến khủng hoảng tín dụng địa ốc subprime ... Bà Anne Laure Delatte, trung tâm CEPII, cho rằng, giới tài chính trong thế "đâm lao thì phải theo lao" : Anne Laure Delatte, CEPII : Theo tôi các ngân hàng trung ương không có sự lựa chọn nào khác. Vào lúc các hoạt động kinh tế bị chựng lại, các ngân hàng trung ương có khuynh hướng nới lỏng chính sách tiền tệ, có nghĩa là bơm thêm tiền vào cỗ máy kinh tế, nhằm khuyến khích tiêu thụ và đầu tư. Khi mà kinh tế gặp khó khăn, mục tiêu duy trì ổn định về tài chính bị đẩy xuống hàng thứ yếu so với các chỉ số về tăng trưởng của GDP hay về thất nghiệp .... Đúng là tại châu Âu, đã có những tranh luận sôi nổi giữa một bên là Đức cùng các nước Bắc Âu, còn bên kia là những thành viên chủ trương can thiệp để tiếp sức cho tăng trưởng. Sau cùng Ngân Hàng Trung Ương Châu Âu BCE chọn giải pháp hạ lãi suất chỉ đạo và mua vào công trái phiếu. Nói cách khác theo kinh tế gia Pháp này, một cuộc khủng hoảng tài chính theo kiểu 2008 sẽ tái diễn. Ẩn số còn lại là về thời điểm mà thôi. Anne Laure Delatte, CEPII : Cuối mùa hè vừa qua, lãnh đạo các ngân hàng trung ương trên thế giới đã tập hợp về Jackson Hole, một thành phố ở bang Wisconsin. Đây là một cuộc họp đã có từ 20 năm nay, nhưng rất ít được báo chí nhắc tới vì thông thường, các bên tham gia rất kín tiếng. Nhưng lần này khác với thông lệ, kết thúc cuộc họp năm nay, lãnh đạo các ngân hàng trung ương quốc tế gióng tiếng chuông báo động trước tình huống "bất bình thường" là họ đã phải liên tục bơm tiền để hỗ trợ kinh tế trong một chục năm vừa qua. Nhẽ ra đây là nhiệm vụ của các chính phủ, thế nhưng các nước châu Âu vẫn bị trói tay vì ngân sách, thành thử BCE vừa phải mua vào công trái phiếu của các nước thành viên trong khối euro, vừa phải giữ lãi suất chỉ đạo ở mức rất thấp. Trong lúc mà các ngân hàng trung ương phải can thiệp để bảo đảm tăng trưởng, thì chiến tranh thương mại do Hoa Kỳ tiến hành đang làm hủy hoại một phần tăng trưởng của thế giới. Tất cả vấn đề đặt ra là thế giới hiện nay đang dư thừa tiền mặt, vì đều đặn từ một thập niên qua các ngân hàng trung ương bơm tiền vào cho cỗ may kinh tế. Thế nhưng số tiền dư thừa đó lại không được mang ra đầu tư và tạo ra của cải hay tạo ra việc làm mà lại được phục vụ cho các mục đích đầu cơ. Chúng ta không biết đến khi nào lại nổ ra hiện tượng "vỡ bong bóng đầu cơ". Tất cả các dự báo về tăng trưởng đều bi quan vì đây là một yếu tố gây bất ổn. Tái diễn kịch bản khủng hoảng 2008 ? Achentina đang đứng trước nguy cơ lại bị vỡ nợ, cho dù Quỹ Tiền Tệ Quốc Tế vừa bơm thêm 57 tỷ đô la vào cho quốc gia châu Mỹ Latinh này hồi năm 2018. Hai nền kinh tế trong khối G20 khác là Thổ Nhĩ Kỳ và Nam Phi bị các cơ quan thẩm định tài chính liệt vào danh sách những con bệnh đang "lâm nguy". Một loạt các công ty tên tuổi, như hãng du lịch lâu đời nhất trên thế giới Thomas Cook vừa tuyên bố phá sản, nhiều hãng hàng không của Pháp và châu Âu gặp khó khăn... Các nhà quan sát nói đến hồi kết của một chu kỳ tăng trưởng khá bền bỉ từ 2009 nhờ chính sách tiền rẻ được toàn thế giới áp dụng. Về cơ bản kinh tế toàn cầu đang bước vào một giai đoạn mới mà ở đó công nghệ số làm đảo lộn không ít cách sinh hoạt của mỗi con người, qua đó một số ngành nghề mới sẽ được nảy sinh, nhưng kèm theo đó thì cũng có không ít những lĩnh vực bị đóng cửa. Sau cùng phải kể đến yếu tố địa chính trị từ cuộc đọ sức Mỹ -Trung đến căng thẳng trong vùng Vịnh hay chuyện dài nhiều tập về Brexit khiến giới tư bản nản lòng, một số dự án đầu tư bị đóng băng.

Trong bảy thập niên, Trung Quốc đốt giai đoạn, từ một trong những quốc gia nghèo nhất thế giới vươn lên thành nền kinh tế thứ hai toàn cầu. Đó là cả một đoạn đường dài với không ít sai lầm hay thất bại. Để duy trì phép lạ kinh tế Bắc Kinh bắt buộc phải đi tìm một mô hình mới. Chuyên gia kinh tế Pháp, Jean-Raphael Chaponnière, nghiên cứu tại Trung Tâm Châu Á (Asia Centre) và là một trong những cột trụ của trang mạng Asialyst, nhận định như trên trong cuộc phỏng vấn dành cho RFI tiếng Việt. Cách nay đúng 70 năm, Mao Trạch Đông khai sinh nước Cộng Hòa Nhân Dân Trung Hoa. Vào lúc đó, trọng lượng kinh tế của Trung Quốc không đáng kể, tương đương với 4,6 % GDP của thế giới. Về mặt xuất khẩu, Trung Quốc là một "hạt cát". Nước đông dân nhất địa cầu chiếm chưa đầy 1% tổng trao đổi mậu thế giới và thua kém nhiều so với đảo quốc Đài Loan tí hon. Hiện nay, năm 2019, Trung Quốc đã là nền kinh tế thứ hai sau có Hoa Kỳ, tạo ra đến 16% của cải trên thế giới. Trung Quốc là một trong những nước hiếm hoi liên tục có được tỷ lệ tăng trưởng trên 10% một năm trong vòng 1/4 thế kỷ. Trung Quốc là nguồn xuất khẩu số 1 toàn cầu, thặng dư về mậu dịch với gần như tất cả các đối tác. Khác với thời điểm mới mở cửa vào thập niên 1980-1990, khi đó phương Tây ưa chuộng hàng rẻ của Trung Quốc, giờ đây Trung Quốc đã thách thức luôn cả hàng công nghệ cao của phương Tây hay của Nhật Bản và Hàn Quốc. Về tiền tệ, đồng nhân dân tệ không ngừng được "quốc tế hóa" nhất là sau khi tham gia "rổ tiền tệ" của IMF. Nhìn đến các chỉ số phát triển về con người, khi Mao Trạch Đông lên cầm quyền, tỷ lệ mù chữ là 80%. Bảy thập niên sau, con số này rơi xuống còn chưa đầy 5%. Một bằng chứng rõ rệt khác là số sinh viên Trung Quốc du học nước ngoài ngày càng đông. Công ty tư vấn Mỹ McKinsey dự phóng đến năm 2022, 3/4 dân Trung Quốc ở thành thị sẽ có thu nhập trên 10.000 đô la một năm. Bắc Kinh đã đề ra từng giai đoạn phát triển như tiến đến việc xây dựng một xã hội "khá giả" vào ngưỡng năm 2020 và trở lại thành "trung tâm của thế giới" năm 2049, tròn 100 năm đảng Cộng Sản Trung Quốc cầm quyền. Tuy nhiên, để có được thành tích rực rỡ này, người dân Trung Quốc đã phải trả giá rất đắt. Chỉ riêng bước Đại Nhẩy Vọt (1958-1962) của Mao Trạch Đông đã gây ra cái chết cho hàng chục triệu thường dân, cướp đi 30% GDP của Trung Quốc thời đó, theo thẩm định của Quỹ Tiền Tệ Quốc Tế. Đến năm 1966, Cuộc Cách Mạng Văn Hóa lại tiếp tục đẩy đất nước rộng lớn này vào cảnh hỗn loạn, cả về mặt kinh tế, lẫn xã hội trong gần một thập niên. Năm 1976, khi Mao Trạch Đông qua đời, kinh tế Trung Quốc lại quay trở về với thời điểm của năm 1949, như ghi nhận của chuyên gia Pháp Hubert Testard trên báo mạng Asialyst. 1978 và chủ trương Cải Cách và Mở Cửa Định mệnh của Trung Quốc đã rẽ sang bước ngoặt mới vào cuối thập niên 1970 nhờ chủ trương "Cải Cách và Mở Cửa" của ông Đặng Tiểu Bình. Chủ trương đó dựa trên nguyên tắc cải cách nông nghiệp, kỹ nghệ, khoa học kỹ thuật và quân sự. Trả lời đài RFI Việt ngữ, chuyên gia kinh tế Pháp, Jean-Raphael Chaponnière, nghiên cứu tại Trung Tâm Châu Á - Asia Centre và là một trong những cột trụ của trang mạng Asialyst nhìn lại đoạn đường 70 năm của "phép lạ kinh tế Trung Quốc". Ông Chaponnière không phủ nhận những sai lầm vô cùng tai hại trong chính sách phát triển của Đảng Cộng Sản Trung Quốc dưới thời Mao nhưng cũng lưu ý rằng, ngay cả năm 1978, Đặng Tiểu Bình "không bắt đầu từ số không". Jean-Raphael Chaponnière : 1949 là năm Đảng Cộng Sản giành được chính quyền và thành lập nước Cộng Hòa Nhân Dân Trung Hoa. Nhưng không có nghĩa là họ bắt đầu lại từ số không. Trung Quốc là môt nền văn minh lâu đời và đã bắt đầu cải tổ vào cuối thế kỷ 19. Đừng quên rằng Thượng Hải từng là một trung tâm tài chính. Nhưng khi Mao lên cầm quyền, kinh tế đất nước rộng lớn này trong tình trạng khá tồi tệ. Mãi đến Hội Nghị Trung Ương 3, Khóa 11 năm 1978, Đặng Tiểu Bình đưa ra chủ trương "Cải Cách và Mở Cửa", Trung Quốc vẫn là một trong những nước nghèo nhất thế giới. Nhưng ở cuối thập niên 1970, Trung Quốc đã mở mang về công nghiệp tuy đó là một nền công nghiệp còn thô sơ và cổ lỗ. Một người bạn Mỹ đã nói với tôi : Công nghiệp Trung Quốc năm 1978 đủ sức sản xuất cho mỗi nhà một cái chảo và một vài bộ quần áo. RFI : Nói cách khác khi Đặng Tiểu Bình bắt đầu cải cách thì Trung Quốc là một nước công nghiệp nghèo ? Và tiếp theo đó thì Bắc Kinh đã đi theo mô hình phát triển của châu Á ? Jean-Raphael Chaponnière : Trung Quốc đã quan sát các nước châu Á khác, từ Nhật Bản đến Hàn Quốc và nhất là Đài Loan. Bắc Kinh đã choáng váng nhận thấy rằng ngay từ cuối thập niên 1970, Đài Loan đã là một nguồn xuất khẩu của thế giới. Tuy nhiên Trung Quốc cải tổ từng bước và theo nhịp độ của chính mình. Đồng thời, có những khác biệt lớn giữa mô hình của Trung Quốc so với ba quốc gia kia. Đài Loan cũng như Nhật Bản và Hàn Quốc bắt đầu công nghiệp hóa từ những năm 1950-1960. Trung Quốc đi chậm hơn gần 20 đến 30 năm. Trong trường hợp của Nhật, Hàn hay Đài Loan, vốn đầu tư ngoại quốc chỉ là một phần nhỏ đóng góp cho đà phát triển của những nước này. Với Trung Quốc thì trái lại, Trung Quốc đã phát triển được nhờ đầu tư của ngước ngoài, bởi vì ai cũng trông thấy ở quốc gia đông dân này một thị trường đầy tiềm năng. Thêm vào đó, từ thập niên 80 trở đi là giai đoạn kinh tế toàn cầu hóa và Trung Quốc đã tận dụng cơ hội này để vươn lên. RFI : Bằng chứng cụ thể nhất là Bắc Kinh đã gia nhập Tổ Chức Thương Mại Thế Giới và đây là đòn bẩy giúp nước này phát triển mạnh, trở thành cơ xưởng của thế giới ? Jean-Raphael Chaponnière : Năm 2001, Trung Quốc gia nhập Tổ Chức Thương Mại Thế Giới và thành công vượt bậc ngoài mong đợi của ngay cả chính giới lãnh đạo Bắc Kinh. Nhờ gia nhập được câu lạc bộ này mà GDP của Trung Quốc tăng nhanh hơn ít nhất là 2 điểm so với mong đợi. Nhưng bảo rằng phương Tây đã ngây thơ bị Trung Quốc dụ dỗ là sai, bởi vì các điều khoản gia nhập WTO của Trung Quốc khắt khe hơn so với của Ấn Độ chẳng hạn. Dù vậy Trung Quốc nắm bắt thời cơ và nhờ mở cửa, mà các doanh nghiệp Trung Quốc đã dễ dàng cất cánh, thậm chí là có hẳn cả một chiến lược phát triển rất tinh vi và bài bản. RFI : Đâu là mặt trái của "phép lại" kinh tế Trung Quốc thưa ông ? Jean-Raphael Chaponnière : Theo tôi, thất bại lớn nhất của phép lạ kinh tế này là về phương diện xã hội, cách biệt giàu nghèo ngày càng lớn mà đối với một nước xã hội chủ nghĩa thì đây là điều khó chấp nhận hơn cả. Chẳng vậy mà từ năm 2011, Bắc Kinh đã ngưng công bố thống kê về chỉ số giàu nghèo. Thất bại về mặt xã hội này đến một lúc nào đó sẽ bắt buộc mọi người phải xét lại tính chính đáng của Đảng Cộng Sản Trung Quốc, đặc biệt là khi tỷ lệ tăng trưởng bị sụt giảm không còn bảo đảm cho người dân có cơ hội làm giàu, hay một đời sống sung túc hơn. RFI : Cho dù đã trở thành nền kinh tế thứ nhì thế giới và chủ yếu dựa vào xuất khẩu, nhưng Bắc Kinh ý thức được rằng không thể đi theo mô hình này mãi, vậy đâu là những thách thức trong tương lai đối với quốc gia này ? Jean-Raphael Chaponnière : Tiến trình chuyển đổi để hướng tới mô hình lấy sức tiêu thụ nội địa làm động lực chính đã được Bắc Kinh thông báo từ nhiều năm nay. Nhưng đây là một công trình dài hơi và trong quá trình chuyển đổi đó, tỷ lệ tăng trưởng bị chậm lại. Nhưng trong mọi trường hợp, tôi cho rằng Trung Quốc đang phải vượt qua hai thách thức lớn : về đối nội, vấn đề nghiêm trọng nhất, theo tôi, là hiện tượng dân số bị lão hóa. Nhật Bản và Hàn Quốc cũng đau đầu vì vấn đề dân số, nhưng khác với ở Nhật Bản và Hàn Quốc, thu nhập của người già ở Trung Quốc hiện nay rất, rất thấp. Thành thử đây sẽ là quả bom nổ chậm. Còn về đối ngoại, rõ ràng là môi trường quốc tế không còn rộng mở như 20 hay 30 năm về trước. Mỹ và cả châu Âu không thể mãi mãi là thị trường mua hàng rẻ của Trung Quốc. Thành thử Bắc Kinh phải tìm một hướng đi khác. Tuy nhiên trong giai đoạn 40 năm qua, Trung Quốc đã tận dụng tối đa mô hình kinh tế toàn cầu để thâu tóm những kỹ thuật cần thiết hòng bắt kịp các nền công nghiệp phát triển. RFI cảm ơn chuyên gia kinh tế Pháp, Jean-Raphael Chaponnière, nghiên cứu tại Trung Tâm Châu Á - Asia Centre và là một trong những cột trụ của trang mạng Asialyst.

Washington và Bắc Kinh liên tục tỏ thiện chí trước ngày phái đoàn Mỹ và Trung Quốc nối lại đàm phán thương mại vào tháng 10/2019. Quan hệ song phương trong giai đoạn "tan băng" hay chính quyền Donald Trump và Tập Cận Bình "dưỡng sức" để tiếp tục cuộc chiến? Về cơ bản, xung đột mậu dịch giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới là "chuyện dài nhiều tập", với những đòn giơ cao đánh khẽ cả từ hai phía, như phân tích của giới chuyên gia. Những người lạc quan thì cho rằng, chính quyền Donald Trump và Tập Cận Bình đang trong giai đoạn hòa hoãn, tạm buông vũ khí sau 13 vòng đàm phán trong 18 tháng vừa qua. Washington và Bắc Kinh đang đối xử với nhau đúng theo kiểu "bánh ít trao đi, bánh quy trao lại" : Ngày 11 tháng 9, Trung Quốc thông báo miễn đánh thuế nhắm vào 16 loại mặt hàng của Mỹ trong vòng một năm. Lập tức ở Washington, tổng thống Trump cho biết dời lại hai tuần lễ lệnh tăng thuế nhập khẩu đang từ 25 % lên thành 30 % đánh vào hàng của Trung Quốc bán sang Hoa Kỳ. Hơn thế nữa, Nhà Trắng hôm 20/09/2019 còn công bố danh sách trên 400 sản phẩm nhập từ Trung Quốc "tạm thời được miễn đánh thuế nhập khẩu trong vòng một năm". Những mặt hàng liên quan nằm trong danh sách 250 tỷ đô la từ cuối mùa hè năm 2018 đã bị chính quyền Trump đánh thuế 25 %.   Ngoài ra, như hãng tin Reuters tiết lộ, Bắc Kinh một lần nữa đã hứa mua thêm nông phẩm của Hoa Kỳ và đây là một đòn khéo léo làm vừa lòng tổng thống Donald Trump. Báo South China Morning Post không vòng vo cho rằng Trung Quốc "mua nông phẩm của Mỹ và đổi lại Washington nhẹ tay khi đánh thuế nhập khẩu vào hàng Made in China bán sang Hoa Kỳ", nhưng mục tiêu sâu xa hơn của chính quyền Tập Cận Bình là "tháo gỡ vòng kềm tỏa của Mỹ nhắm vào tập đoàn tin học Hoa Vi". Trả lời ban Việt ngữ RFI, ông Jean François Dufour giám đốc DCA – Chine Analyse, một cơ quan tư vấn cho các doanh nhân Pháp muốn hoạt động tại Trung Quốc, phân tích về những động cơ khách quan khiến cả phía Bắc Kinh lẫn Washington cùng chìa bàn tay thân thiện với nhau. Jean-François Dufour : " Đây là một chuyện dài nhiều tập với những hồi gay cấn, nhưng có lẽ chúng ta đang trong giai đoạn đôi bên cùng muốn hạ nhiệt. Phía Trung Quốc ý thức được rằng tỷ lệ tăng trưởng đang bị chựng lại và một trong những nguyên nhân chính là do xung đột thương mại với Mỹ. Tôi không nghĩ đây là yếu tố chính hay một lý do mang tính quyết định, nhưng cuộc đọ sức với Hoa Kỳ lần này khiến tình hình thêm nghiêm trọng. Thật ra ngay từ đầu, Bắc Kinh luôn chủ trương đối thoại, bởi vì Trung Quốc không phải là bên khơi mào chiến tranh thương mại. Còn về phía Mỹ sau một năm rưỡi chính quyền Trump nhận thấy rằng, nếu đi đến cùng, sẽ đẩy kinh tế của thế giới vào khủng hoảng, mà khi đó thì Mỹ cũng bị vạ lây. Hơn nữa các doanh nghiệp lớn ở Hoa Kỳ gây áp lực với chính phủ để Washington và Bắc Kinh tìm ra đồng thuận. Đó là những yếu tố khách quan. Sau nhiều tháng gián đoạn, Mỹ và Trung Quốc nối lại đàm phán là điều đáng mừng. Vấn đề còn lại là tiến trình đàm phán đòi hỏi thời gian. Đừng quên rằng tuần tới, Trung Quốc kỷ niệm 70 năm ngày thành lập nước Cộng Hòa Nhân Dân Trung Hoa. Từ nay tới đó chắc chắn Bắc Kinh không thể có những bước nhượng bộ mới, vì như vậy công luận Trung Quốc sẽ hiểu rằng chính quyền lùi bước. Vấn đề thứ nhì là, sau ngày 01/10 đôi bên sẽ thương thuyết tiếp với nhau trên những điểm nào. Đành rằng Trung Quốc tỏ thiện chí, tiến thêm một bước về phía Hoa Kỳ, tuy nhiên, về cơ bản tranh chấp thương mại Mỹ-Trung không hề tiến triển từ hơn một năm rưỡi vừa qua. Trung Quốc chỉ nhượng bộ trên những khía cạnh thuần túy về thương mại và đó chỉ là những cử chỉ nhất thời. Trong khi đó thì chính quyền Trump muốn gì ? Mỹ muốn Trung Quốc thay đổi hẳn cơ cấu vận hành, tức là xét lại quy chế của các doanh nghiệp Nhà nước, xét lại khả năng can thiệp của Nhà nước trong các hoạt động kinh tế… Trên tất cả những điểm này khó có thể tin rằng Bắc Kinh sẽ chiều lòng Washington". Khi khai mào cuộc chiến thương mại, chính quyền Trump lên án Bắc Kinh "cạnh tranh bất bình đẳng", "ăn cắp công nghệ của các hãng Mỹ", "cưỡng ép chuyển giao công nghệ". Nhà Trắng đòi Bắc Kinh ngưng trợ giá cho các doanh nghiệp Nhà nước và mở cửa thị trường Trung Quốc cho các công ty nước ngoài. Do vậy, ông Jean-François Dufour thận trọng trước những cử chỉ hòa hoãn gần đây của Washington và Bắc Kinh. Jean- François Dufour : "Theo tôi còn quá sớm để có thể tin rằng Trung Quốc và Mỹ hưu chiến. Nhưng việc đôi bên trở lại bàn đàm phán đã là một điều tốt. Cần nhắc lại rằng hồ sơ thương mại Mỹ-Trung không có tiến triển từ 18 tháng qua và vẫn chưa có một thỏa thuận nào giữa hai nước. Chúng ta cũng không hề biết rằng sắp tới đây, Hoa Kỳ và Trung Quốc sẽ đàm phán những gì. Nhưng chắc chắn là Bắc Kinh chỉ nhượng bộ một cách nhỏ giọt khi cần, trong đó thì Washington đòi một thỏa thuận bao quát hơn và đòi Trung Quốc điều chỉnh cơ cấu kinh tế. Nhưng thỏa mãn những yêu sách của Mỹ sẽ đụng chạm trực tiếp đến thể thức vận hành của nền kinh tế Trung Quốc và đó là điều quá nhậy cảm đối với Bắc Kinh". Liệu rằng sau hơn một năm rưỡi giằng co với Mỹ về thương mại, Bắc Kinh có lùi bước về nông phẩm, tức là mua đậu nành, lúa mì... của Mỹ để cứu lấy ngành xuất khẩu và nhất là cứu Hoa Vi, con chim đầu đàn của nền công nghệ cao Trung Quốc hay không ? Ông Jean-François Dufour trả lời : Jean François Dufour : "Tôi nghĩ rằng trên thực tế, Trung Quốc không cần phải nhập khẩu của Mỹ những mặt hàng mà chị đề cập đến, chẳng qua đấy là một cử chỉ nhằm xoa dịu chính quyền Trump. Bắc Kinh mong muốn là để đổi lại, Mỹ ngưng các biện pháp tăng thuế nhập khẩu. Mua đậu nành, hay khí đốt của Mỹ là những cử chỉ để xoa dịu phía Hoa Kỳ, nhưng Trung Quốc sẽ không bao giờ từ bỏ chính sách hỗ trợ các doanh nghiệp Nhà nước hay ngừng can thiệp vào các hoạt động kinh tế. Đó chính là cốt lõi của cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung hiện này. Vấn đề đó thì vẫn còn nguyên vẹn". Báo chí nói nhiều đến hiện tượng các tập đoàn của Mỹ hoạt động tại Trung Quốc thấm đòn vì xung đột mậu dịch. Theo Phòng thương mại Hoa Kỳ tại Thượng Hải, 25 % các doanh nghiệp Mỹ tại đây dự báo doanh thu giảm sụt trong năm 2019 và không ít trong số này có kế hoạch tìm kiếm những bãi đáp mới trong khu vực Đông Nam Á. Hơn một nửa những người được hỏi lo ngại vì cỗ máy tăng trưởng của Trung Quốc đang bị chựng lại. Về điểm này giám đốc cơ quan tư vấn DCA Chine-Analyse Jean-François Dufour phân biệt giữa một bên là các hãng của Mỹ và bên kia là các doanh nghiệp gia công cho các tập đoàn của Hoa Kỳ. Jean- François Dufour : "Theo chỗ tôi được biết thì các công ty của Mỹ chưa rút vốn khỏi Hoa lục. Ngược lại các đối tác nước ngoài làm việc với các hãng Mỹ thì đã di dời cơ sở sản xuất sang những quốc gia khác trong khu vực. Thí dụ như dời hãng xưởng sang Việt Nam, Thái Lan hay Đài Loan… Hiện tượng di dời cơ sở đó liên quan trực tiếp đến các hãng làm gia công cho các tập đoàn Mỹ. Ngược lại các hãng Mỹ đầu tư tại Trung Quốc là để nhắm vào thị trường của Trung Quốc chứ không chỉ để lợi dụng nhân công rẻ của nước này rồi xuất khẩu hàng trở lại về Mỹ. Thật sự mà nói tôi chưa trông thấy hiện tượng các doanh nghiệp Hoa Kỳ ồ ạt rút vốn khỏi Trung Quốc". Những thông báo hòa hoãn không ngăn cản Nhà Trắng vẫn hù dọa có thể "đánh thuế 50 % và thậm chí là 100 % nhắm vào hàng Trung Quốc" bán sang Mỹ.

Giá dầu trên thế giới đột ngột tăng 14 % trong phiên giao dịch ngày 16/09/2019. Hai ngày trước đó, hai cơ sở sản xuất dầu của Ả Rập Xê Út bị tấn công, 5 % lượng sản xuất dầu của toàn cầu bốc hơi. Riyad thông báo phải tạm thời cắt giảm 50 % lượng cung cấp. Căng thẳng trong vùng Vịnh không chỉ tập trung ở eo biển Ormuz mà đã lan tới tận vương quốc dầu hỏa của nhà vua Salman. Thế giới liệu có đứng trước nguy cơ khủng hoảng dầu lửa ? Lo ngại không chỉ thu gọn ở việc lượng dầu cung cấp cho thế giới tạm thời bị giảm sụt. Nghi vấn lớn nhất nằm ở chỗ các cơ sở dầu khí của nhà cung cấp số 1 cho hành tinh có được bảo đảm an toàn hay không ? 14/09/2019 là một ngày đen tối với ngành dầu hỏa. Báo tài chính Mỹ Wall Street Journal nói đến một "trận động đất lớn – the Big One". Thiệt hại còn lớn hơn cả so với hồi năm 1991, khi chiến tranh vùng Vịnh lần thứ nhất khai mào, khi lực lượng của Saddam Hussein phóng hỏa, đốt 600 giếng dầu của Koweit. Chiến dịch đốt phá giếng dầu lần đó gây ô nhiễm cho môi trường, nhưng đã không thực sự đẩy giá dầu trên các thị trường quốc tế lên cao. Hơn một chục năm sau, vào những năm 2000, tổ chức khủng bố Al Qaida tung hoành và đã nhắm vào các cơ sở dầu khí của Ả Rập Xê Út, nhưng với sự trợ giúp của tình báo Mỹ, Riyad đã phá vỡ được nhiều âm mưu của Al Qaida đặc biệt là vụ gài thuốc nổ tại cảng Abqaiq, nhà máy lọc dầu lớn nhất, hiện đại nhất của tập đoàn dầu khí quốc gia Aramco. Nhờ vậy Abqaiq được an toàn cho đến cách nay ba hôm. Trả lời trên đài RFI Pháp ngữ giám đốc điều hành tạp chí dầu hỏa Pétrostratégies của Pháp, ông Pierre Terzian trước hết phân tích về tác động đối với ngành công nghệ dầu khí Ả Rập Xê Út sau loạt tấn công hôm 14/09/2019 nhắm vào nhà máy lọc dầu của Aramco ở Abqaiq và mỏ dầu tại Khurais : "Ả Rập Xê Út có khả năng sản xuất 10 triệu thùng dầu một ngày. Sau đợt tấn công lần này mức cung cấp rơi xuống còn từ 5 cho đến 7 triệu thùng một ngày. Điều đó có nghĩa là xuất khẩu dầu hỏa của Ả Rập Xê Út sẽ sụt giảm. Vấn đề đặt ra là không ai biết Riyad cần bao nhiêu thời gian để sửa chữa và cho hai nhà máy ở Khusai và Abqaiq hoạt động trở lại. Hiện tại chính quyền còn đang điều tra. Tuy nhiên chúng ta biết rằng Riyad có một khoản dự trữ chiến lược tương đương với 200 triệu thùng dầu và mỗi ngày để dành được 2 triệu thùng. Điều đó có nghĩa là vương quốc này có thể cầm cự được trong vòng 33 ngày. Tức là Ả Rập Xê Út có thể vẫn giữ mức xuất khẩu nếu sử dụng đến khối lượng dầu dự trữ này. Thế nhưng giải pháp này khá nguy hiểm về mặt chiến lược. Bởi vì khối dầu dự trữ đó là một chiếc phao an toàn. Không thể nào sử dụng cạn kiệt khối lượng 200 triệu thùng dầu đó". Ả Rập Xê Út mắt xích không thể thiếu Hiện tại Ả Rập Xê Út là nguồn sản xuất dầu số hai trên thế giới, sau Hoa Kỳ. Vậy câu hỏi đặt ra là liệu Mỹ và các nhà sản xuất khác có thể lấp vào chỗ trống 5 % mà Ả Rập Xê Út tạm không cung ứng được hay không ? Câu trả lời không đơn giản. Đành rằng Hoa Kỳ nhờ vào dầu đá phiến dư thừa vàng đen nhưng theo các chuyên gia trong ngành, khả năng sản xuất của Mỹ đã đạt tới mức tối đa là hơn 12 triệu thùng một ngày. Mức tối đa đó đã đạt được vào tháng 4/2019. Từ đó tới nay, chỉ số này ổn định ở mức 12 triệu thùng mà không thể tăng thêm lên được. Điểm thứ nhì là để xuất khẩu nhiều hơn nữa, Washington sẽ phải vượt qua một loạt các hàng rào về luật pháp và điều đó đòi hỏi thời gian, bởi dầu hỏa là một vấn đề "an ninh quốc gia". Nhìn đến những van dầu khác của thế giới : không thể trông chờ gì ở Venezuela. Algeri do thiếu đầu tư từ nhiều thập niên qua, không thể mơ chiếm thêm thị phần. Dầu hỏa của Iran đang bị Mỹ cấm vận. Còn lại có Nga, nguồn bảo đảm đến ba phần tư nhu cầu tiêu thụ cho toàn Liên Hiệp Châu Âu, thì gần đây điện Kremlin nêu lên khả năng mức cung cấp dầu thô của các tập đoàn nhà nước Nga có nguy cơ bắt đầu giảm từ năm 2021. Khả năng sản xuất và cung cấp của các quốc gia Trung Á thì có hạn. Thêm một thực tế khác là chất lượng dầu của Ả Rập Xê Út vẫn là số 1 trên thế giới. Một nhà môi giới trên thị trường chứng khoán New York nhận xét, dầu hỏa của Mỹ hay của Nga không thể đọ được với dầu của Ả Rập Xê Út, bởi đây là nơi duy nhất dầu bơm từ giếng ra gần như có thể sử dụng được ngay mà không cần phải qua quá nhiều khâu tinh lọc. Cuối cùng, trên thế giới cũng chỉ có một mình Riyad là có khả năng phản ứng nhanh, điều chỉnh giá cả vàng đen trên thế giới theo thời cuộc và chính điểm này khiến Ả Rập Xê Út trở thành đối tác chiến lược "không thể thiếu" trong mắt Washington. Chính vì là mắt xích không thể thiếu trong chuỗi cung ứng cho nên vụ các cơ sở của Ả Rập Xê Út bị tấn công làm rung chuyển thị trường của thế giới : ảnh hưởng đến túi tiền của những người phải đổ xăng ở Pháp, cỗ máy sản xuất của Trung Quốc, Nhật Bản ... Chẳng vậy mà chính phủ Hàn Quốc đã vội vã thông báo sẵn sàng cho sử dụng đến kho dầu dự trữ chiến lược để bảo đảm cho cỗ máy công nghiệp vẫn hoạt động tốt. Chuyên gia Pierre Terzian giải thích vì sao giới trong ngành xem đợt tấn công cuối tuần qua là cột mốc quan trọng trên bàn cơ năng lượng của thế giới : "Phải ngược thời gian, trở lại với thời kỳ chiến tranh Iran-Irak chúng ta mới thấy được mức độ nghiêm trọng của loạt tấn công lần này. Bởi vì đây là lần đầu tiên các cơ sở của Ả Rập Xê Út bị tấn công ở quy mô lớn. Hơn nữa hai nhà máy bị nhắm tới là Khurais và Abqaiq. Đó là hai mắt xích rất quan trọng trong dây chuyền sản xuất và lọc dầu của Ả Rập Xê Út. Cả hai cùng bị tê liệt. Hơn thế nữa Khurais và Abqaid nằm trên trục đông-tây trên lãnh thổ Ả Rập Xê Út. Rõ ràng là chiến tranh tại Yemen vượt ra ngoài biên giới quốc gia nhỏ bé này. Ả Rập Xê Út đang trở thành một mặt trận mới trong cuộc xung đột đó. Ban đầu drone của phe nổi dậy Huthi ở Yemen bắn trúng một vài sân bay nhỏ của Ả Rập Xê Út cách không xa biên giới Yemen. Nhưng lần này, khoảng một chục chiếc drone tấn công gần như cùng một lúc hai nhà máy hóa dầu của Ả Rập Xê Út nằm cách xa biên giới Yemen khoảng một ngàn cây số. Rõ ràng sức công phá của phe nổi dậy Huthi đã tăng lên đáng kể. Đã tới lúc Ả Rập Xê Út phải tự hỏi về vai trò của mình trong xung đột ở Yemen. Ngoài ra, khi Hoa kỳ rút khỏi hiệp định hạt nhân với Iran, mọi người chờ đợi là khủng hoảng sẽ bùng lên ở eo biển Ormuz nhưng chẳng ngờ điểm nóng lại xuất phát ngay trên lãnh thổ Ả Rập Xê Út và những người giật dây vụ này đã nhắm vào những điểm huyết mạch đối với Riyad. Thành thử chúng ta đi từ ngạc nhiên này đến ngạc nhiên khác. Ngay cả hai nước lớn như Mỹ và Ả Rập Xê Út cũng bị bất ngờ". Mức độ an toàn, nhược điểm của ông khổng lồ Aramco Nói cách khác, thứ nhất điều khiến cộng đồng quốc tế lo ngại liên quan trực tiếp đến khả năng của Riyad bảo đảm an ninh cho các cơ sở dầu khí. Đặc biệt là chính bộ trưởng Năng Lượng Ả Rập Xê Út cho biết, thiệt hại tại mỏ dầu ở Khurais và nhà máy Abqaiq còn ảnh hưởng luôn cả đến khả năng sản xuất một số loại khí đốt và sẽ phải mất nhiều tuần lễ mọi việc mới trở lại bình thường. Giới chuyên gia thẩm định rằng "sẽ phải mất nhiều tháng" nhà máy Abqaiq mới hoạt động lại bình thường. Điểm thứ nhì gây lo ngại là bất luận ai đứng đằng sau hai vụ tấn công vừa qua, nhưng đây là lần đầu tiên những kẻ ra tay đánh thẳng vào hai trung tâm huyết mạch của tập đoàn dầu khí quốc gia Aramco. Abqaiq là nhà máy lọc dầu lớn nhất của Ả Rập Xê Út, một nền công nghệ bảo đảm đến 80 % thu nhập cho vương quốc dầu hỏa này. Abqaiq nằm cách trụ sở của Aramco được đặt tại thành phố Dharan 60 cây số. Còn Khurais là một trong những mỏ dầu lớn nhất tập đoàn Aramco đang khai thác. Ngoài các nhà máy lọc dầu, các giếng dầu đang được khai thác, còn phải kể đến những hệ thống đường ống dẫn dầu, đến ít nhất là 5 kho dữ trữ có sức chứa hàng chục triệu thùng dầu được chôn trong lòng đất. Ả Rập Xê Út đã chi ra hàng tỷ đô la để mua những trang thiết bị tối tân nhất nhằm bảo đảm an ninh cho các cơ sở hạ tầng của ngành dầu khí. Dù vậy chỉ cần hơn một chục chiếc drone cũng đủ để ông khổng lồ dầu hỏa này phải giảm 50 % lượng xuất khẩu. Vả lại đây là lần thứ 3 trong chưa đầy 5 tháng nhà máy dầu khí của Aramco bị tấn công. Ngày 17/08, mỏ Shaybah ở miền đồng Ả Rập Xê Út bị phóng hỏa. Trước đó vào tháng 5/2019 lực lượng nổi dậy ở Yemen tự nhận là tác giả vụ phóng drone phá hoại vào đường ống dẫn khí đốt gần thủ đô Riyad. Phe nổi dậy Huthi tại Yemen nói rõ hành động này nhằm trả thù Riyad dẫn đầu liên quân Ả Rập can thiệp vào Yemen từ năm 2015. Có điều các vụ tấn công thường xuyên xảy ra hơn, và vũ khí được sử dụng ngày càng tinh vi hơn, hiện đại hơn. Chính điểm này khiến Riyad lo ngại vào lúc mà vương quốc Ả Rập Xê Út đang chuẩn bị tư hữu hóa tập đoàn dầu khí quốc gia cho phép hoàng gia thu về từ một tỷ rưỡi đến hai tỷ đô la. Sau cùng, điều nguy hiểm ở đây là các vụ tấn công nhắm vào lãnh thổ Ả Rập Xê Út khiến tất cả các nhà sản xuất dầu trên thế giới đều lo ngại về mức độ an toàn cho các cơ sở dầu hỏa. Còn về địa chính trị, đợt phá hoại Khurais và Abqaiq vừa qua mà phe nổi dậy Huthi ở Yemen được Iran hậu thuẫn tự nhận là tác giả càng làm dấy lên hiềm khích vốn có từ muôn đời giữa Riyad với Teheran. Sau loạt các tầu dầu bị tấn công trên eo biển Ormuz, các quốc gia phải nhập dầu của Trung Đông, lại thêm mất ăn mất ngủ.